Leadership is in the eye of the beholder

Boeken zijn er over vol geschreven. Leiders zijn andere dingen dan managers. Wat leiders zijn, daar zijn niet alle auteurs het over eens. Maar dat ze zijn, dat staat buiten kijf.

Of toch niet?

Stel dat we het eens kunnen worden over wat een leider tot leider maakt. Stel dat zo iemand op een onbewoond eiland gaat zitten. Is hij dan nog steeds een leider?

Laten we ons eerst eens een beeld vormen van die leider.

MANAGEMENT VERSUS LEIDERSCHAP
Alle categorieën waarin je (groepen) mensen kunt indelen zijn arbitrair. Want een mens bevindt zich altijd op een snijvlak, is een mengvorm. Maar ter wille van ons argument delen we nu de mens in managers en leiders in.

Iemand die je rug dekt, je voor fouten behoedt. Iemand die je steunt in (im)materiële zin. Dat is wat de manager-mens zoekt. Anderen die hem helpen overleven. Hij zoekt partners door politiek te bedrijven: lobby, coalitievorming. Naarmate hij beter is effectieve afspraken te maken, zal hij meer vrienden maken. Daarom kiest hij voor het compromis. Dat leert hij door afkijken, beloning en straf. In discussie met ondergeschikten beroept hij zich (impliciet) op zijn positie. Ten opzicht van zijn baas stelt hij zich verantwoordelijk op. Een conventioneel mens.

Ooit een magnifiek idee bedacht? De leider gaat ervoor. Hij moét het verwezenlijken. Scheppen, dat is zijn drijfveer. Daar heeft hij anderen bij nodig. Zijn daadkracht, doorzettingsvermogen en enthousiasme inspireren hen. Zijn integriteit, normen en waarden maken hem vertrouwenswaardig. Maar als de groep het niks vindt, dan doet hij het toch. Hij sluit alleen compromissen over strategie, maar nooit over zijn principes, al kost het hem zijn kop. Hij is veel onafhankelijker en dat is misschien wel zijn belangrijkste troef. Zouden we niet allemaal wat onafhankelijker willen zijn?

Komen er existentiële vragen op in het bedrijf, de manager zal alles doen om ze te beantwoorden of onder tafel te werken. Hij beschermt zijn mensen tegen de grote boze buitenwereld. Hij schermt ze af voor negatieve prikkels, hij helpt hen hun werk en henzelf te verbeteren. Als ze elkaar in de haren vliegen, dan handhaaft hij de normen en haalt ze uit elkaar.

Een leider bepaalt welke existentiële vragen er gesteld moeten worden om te kunnen blijven groeien. Hij gooit zijn mensen in het diepe, zodat ze voelen waarom ze moeten veranderen. Hij geeft ze de kans voor het te laat is, daarom ontwricht hij hun dagelijks patroon. Vernieuwing uit beheerste chaos, zo te zeggen. Daar hoort conflict bij. Hij haalt het uit de kast en benoemt de waarden waarmee we elkaar weer kunnen vinden.

Een zelfmachtigend mens, dat is een leider. Maar altijd in relatie tot de groep waarin hij zich beweegt. Wie moet hij anders leiden? Het woord leider heeft betrekking op anderen. Een leider is dus nooit alleen. Op dat eiland van zojuist, daar vinden we hem pas als we er zelf naartoe gaan.
DE BEHOLDER?
Goed. Dan zitten we met hem op dat eiland. En als dan blijkt dat hij die kenmerken bezit, is hij dan een leider?

Door het lot zijn behoren we nu tot dezelfde groep. Hij is benoemd en voorgesteld als onze leider. En hij gaat rap aan de slag. Hup, daar is die visie en we moeten allemaal gaan veranderen. Hij doet voor hoe dat moet, maar leuk is het nog steeds niet. Ondanks zijn aanmoediging.

We zijn het gewoon niet met hem eens! We deden het jaren zo en het ging toch altijd goed. Zijn kennis wordt in twijfel getrokken, zijn leidinggevende vaardigheden ook. Wat is dat voor een man die ons maar laat zwemmen? Je kan wel merken dat hij er niks van weet, anders nam hij die beslissingen toch niet...

Maar gedetailleerde kennis van ons dagelijks werk is niet noodzakelijk, anders hadden we beter de beste researcher tot baas kunnen verheffen. Of de beste van de klas van Nyenrode. Wat zeg ik, Harvard.

En als het gaat om leidinggevende capaciteiten, dan kunnen we net zo goed de bondscoach benoemen.

Als we hem mokkend en morrend volgen, omdat hij meer macht heeft dan wij. Dan is hij wel de baas, maar echt geen leider.

We moeten zijn ideeën zinvol vinden. Naast kennis en vaardigheden. We moeten zijn visie zien zitten, ervoor door het vuur van de verandering willen gaan. We moeten het nut ervan in kunnen zien. We moeten hem en zijn toekomstbeeld niet alleen accepteren, maar adopteren. Dan hebben we te maken met een leider.

Hoe ik tegen hem en zijn visie aankijk bepaalt of ervoor wil gaan. Dat ik overtuigd raak, is van hem afhankelijk. Van zijn inhoudelijkheid en overtuigingskracht. En dat bepaal ik. Niet hij.

Mensen worden niet overtuigd, die laten zich overtuigen.

IS ONZE ROBINSON CRUSOE EEN LEIDER?
Hij heeft de eigenschappen van een leider. Zijn visie is correct. Hij gaat onverstoorbaar af op zijn doel en laat zich niet van zijn koers afbrengen. Zelfs niet als hij in de ogen van zijn medewerkers geen leider is. Dat maakt hem in mijn ogen tot een echte leider. Ik ben overtuigd.

Maar hij is het niet (altijd)