Het staat niet op papier. Het is nooit uitgesproken. En toch houdt het hele team zich eraan.
Welkom in de wereld van de stille contracten.

We spreken er zelden over, maar iedereen voelt ze. Onzichtbare afspraken die de samenwerking bepalen. “Wij spreken elkaar niet aan, want dan wordt het ongemakkelijk.” Of: “De leidinggevende zegt dat we eerlijk moeten zijn, maar wie zijn mond opentrekt, krijgt de volle laag.” Het zijn dit soort stilzwijgende regels die teams ondermijnen zonder dat iemand het doorheeft. Totdat de schade zichtbaar wordt.

Psychologische veiligheid als façade

In veel organisaties is psychologische veiligheid inmiddels een modewoord. Flipcharts vol intenties, trainingen waarin we leren feedback te geven, en posters met slogans over ‘openheid’. Maar ondertussen functioneren teams onder een regime van impliciete afspraken: Zeg jij niks, dan zeg ik ook niks. Doe jij gewoon je werk, dan kijken we weg als het misgaat. En als iemand daartegenin gaat? Dan is diegene ‘lastig’ of ‘niet collegiaal’.

Dat is het verraderlijke van stille contracten: ze creëren een vals gevoel van harmonie. Teamleden gedragen zich correct, overleggen netjes en vermijden gedoe. Maar ondertussen worden fouten niet benoemd, gedrag niet gecorrigeerd en worden nieuwe collega’s snel ‘ingevoerd’ in het ongeschreven script. Stilte wordt een norm. En dat is dodelijk voor ontwikkeling.

Wie profiteert van de stilte?

Een ongemakkelijke vraag die elke leider zich zou moeten stellen: wie heeft er eigenlijk baat bij het bestaande stille contract?

Vaak zijn het de informele leiders die status ontlenen aan het huidige evenwicht. Of de leidinggevende die liever geen conflict aangaat. Soms ook het hele team, uit angst om opnieuw teleurgesteld te worden. Maar wie zwijgt, bevestigt. En elke dag dat het patroon blijft bestaan, wordt het sterker.

Breken zonder breken

Stille contracten doorbreken vraagt om leiderschap. Niet in de zin van ‘alles openbreken’ of ‘met de vuist op tafel’. Het vraagt om het durven benoemen van wat iedereen al voelt, maar niemand hardop zegt. “Wat ik merk, is dat we veel met elkaar praten, maar weinig over wat er écht speelt.” Of: “Er lijkt een ongeschreven regel te zijn dat we conflicten vermijden. Klopt dat?”

Dat zijn zinnen die iets in beweging zetten. Niet omdat je daarmee direct het patroon verandert, maar omdat je laat zien dat je het ziet. En dat is de eerste breuk in de muur.

Waarom ik dit schrijf?

Omdat ik dagelijks in teams werk waarin mensen vastzitten zonder dat ze weten waaraan. Omdat ik zie hoe verzorgenden, leerkrachten, beleidsmedewerkers en teamleiders gevangen zitten in afspraken die ze nooit hebben gekozen, en er moe van worden. Omdat ik geloof dat echte teamontwikkeling pas begint als we het stille contract op tafel durven leggen.

En omdat ik werk aan een boek over dit fenomeen, met als titel Stille Contracten, waarin ik de taal probeer te geven aan wat zo vaak onbesproken blijft.

Tot slot één vraag om de deur te openen:

“Welke dingen spreken we eigenlijk niet uit, maar houden we wel in stand?”

Want daar, precies daar, ligt de sleutel.