Hoe kan het dat meer dan zestig jaar na dato de beroemdste politieke moord uit de moderne geschiedenis nog steeds geen gesloten dossier is? Die vraag staat centraal JFK: De geheime archieven van Lammert de Bruin (bekend van de podcastseries over JFK). In dit boek gaat hij een flinke stap verder dan het klassieke verhaal van 'lone gunman' Lee Harvey Oswald.

De Bruin vertrekt vanuit een bijzondere vondst; dit verzin je niet. Op een Amerikaanse veilingsite stuit hij op het archief van een Amerikaanse privédetective over de moord op Kennedy. Het boek leest als een combinatie van onderzoeksjournalistiek, true crime en eigentijdse geschiedschrijving. De Bruin reist door de VS, spreekt de laatste nog levende getuigen, reconstrueert routes, documenten en tegenstrijdige verklaringen en neemt de lezer hoorbaar mee in die zoektocht. De sterke kant van het boek is die meeloop-ervaring: je kijkt als lezer discreet over zijn schouder mee terwijl hij archieven doorspit, experts bevraagt en probeert feit, framing en fantasie van elkaar te scheiden.

De documenten uit het archief trekken hem en journalist Babs Assink dieper het moeras in van New Orleans, de stad waar Oswald in de zomer van 1963 opeens opduikt in een reeks moeilijk verklaarbare situaties. Daar ontmoet De Bruin onder anderen Judyth Vary Baker, een 80-jarige oud-kankeronderzoekster die claimt met Oswald aan een geheim overheidsproject te hebben gewerkt. Volgens haar werd Oswald al voor Dallas ingezet en misbruikt door de CIA.

Interessant is het Nederlandse perspectief. De Bruin besteedt aandacht aan de rol van journalist Willem Oltmans, die al in de jaren zestig op eigen houtje het spoor van George de Mohrenschildt volgde. Hij is de schimmige geoloog en olieconsultant die bevriend was met Oswald en volgens Oltmans mogelijk de 'architect' van de moord was. Oltmans’ jarenlange jacht, zijn mysterieuze auto-ongeluk, de raadselachtige dood van De Mohrenschildt en de blijvende gaten in officiële dossiers illustreren precies waar De Bruin met zijn eigen onderzoek tegenaan loopt: informatie die ontbreekt, bewust is achtergehouden of vertekend raakt door machtspolitiek.

Het boek schuurt prettig langs de grote vragen: waarom zijn de verhoren van Oswald niet opgenomen en ontbreken officiële transcripties? Hoe kon het dat zoveel relevante CIA- en FBI-informatie niet met de Warren-commissie is gedeeld? Wie had er belang bij om het verhaal zo snel mogelijk te sluiten met “Oswald handelde alleen”?

De Bruin neemt complottheorieën serieus genoeg om ze te onderzoeken, maar hij verliest zich niet in wilde speculaties. Hij laat ruimte voor twijfel, benadrukt onzekerheden en laat de lezer aan het einde zelf een conclusie trekken. Een deel van de nieuwe inzichten leunt op getuigenissen die decennia later zijn afgelegd, met alle risico’s van geheugenvervorming en zelfmythologisering. De Bruin wijst daar wel op, maar de kritische lezer zal sommige passages toch met een korrel zout willen nemen. Wie op zoek is naar een strak juridisch sluitend bewijsdossier, zal dat ook in dit boek niet vinden; simpelweg omdat het er waarschijnlijk niet meer is.

JFK: De geheime archieven is geslaagd: vlot geschreven, goed gedocumenteerd, rijk aan context en toegankelijk voor lezers die de zaak slechts globaal kennen. Voor wie de podcasts nog niet kent, is dit een uitstekend startpunt; voor wie ze wél hoorde, biedt het boek verdieping, ordening en meer nuance.

Het is een meeslepend boek voor iedereen die gefascineerd is door macht, geheimhouding en de vraag hoe een democratie omgaat met haar donkerste momenten. De grootste verdienste van De Bruin is misschien wel dat hij laat zien dat de vraag “wie schoot?” minder interessant is dan “wie wist wat, en waarom mochten wij dat niet weten?”.

Walther Ploos van Amstel.