De hofnar: held met houdbaarheidsdatum (deel 2)

Over gedragsverandering in organisaties

Gestoorde mensen

Iemand die heilig overtuigd is van het nut van afwijkende denkers is de Amerikaanse managementgoeroe Tom Peters, getuige zijn uitspraak: ‘Ik geloof alleen in gestoorde mensen.’ In zijn meetings lokt hij managers uit hun tent en speelt keihard op de man/vrouw. Eigenlijk is hij de public speaker die als ‘hofnar’ fungeert, een rol die op deze manier natuurlijk eenvoudiger te spelen is dan interne medewerker. Peters kan makkelijk iets roepen; het ergste wat hem kan overkomen, is dat de factuur niet wordt betaald. Zijn uitspraken bieden in ieder geval voer voor discussie. Wat te denken van ‘Met mensen die alleen binnen de gebaande paden kunnen denken, behaal je nooit uitmuntende resultaten’ en ‘Willen jullie dat op je grafsteen staat: “Hij bleef altijd binnen het afgesproken budget”?’

Peters is altijd op oorlogspad geweest tegen bureaucratie, regelzucht, politieke spelletjes en het starre denken, dat in zijn ogen onder managers eerder regel dan uitzondering is en de weg naar succes voor hun organisaties in de weg staat. Hij leefde toen duidelijk niet in de tijden van compliance en governance, veel van zijn tips zouden heden ten dage absoluut niet getolereerd worden binnen organisaties, minder dan ooit tevoren. Neem bijvoorbeeld zijn volgende tips: 'Zoek medewerkers die de regels niet accepteren en aan hun laars durven lappen. Selecteer medewerkers vooral op hun houding en niet op hun vaardigheden. Vaardigheden zijn te leren, passie niet. Excellente organisaties worden gebouwd door mensen die meer risico durven nemen en grotere dromen hebben dan anderen. Deze tips maken het leven van een manager er niet makkelijker op, maar dat is volgens Peters juist de bedoeling.

 

Het dodo effect

Hij hekelt het vaak gemakzuchtige gedrag van managers. Die willen alles vervatten in regels om het daardoor makkelijk te hebben. Daarvoor word je volgens hem niet betaald. Je moet het moeilijk hebben, dat levert uiteindelijk veel meer op, zoals creativiteit, vernieuwing, innovatie, flexibiliteit. Dat is de reden waarom hij vooral in gestoorde mensen c.q. managers gelooft. Die brengen in zijn ogen vernieuwend en excellent gedrag voort. Alleen dode vissen gaan tenslotte altijd met de stroom mee. Tegelijkertijd gebruiken we dus liever externe goeroes en managementauteurs om het belang van afwijkende meningen binnen organisaties ondubbelzinnig te benadrukken.

Houdbaarheidsdatum

Dit geeft direct aan hoe precair de positie van hofnarren is. We beseffen de noodzaak van zijn rol, we snappen de, logica van zijn aanwezigheid maar als we er zelf mee worden geconfronteerd, vinden we het maar al te vaak lastig en vervelend. Tegenspraak vinden we belangrijk, totdat we ermee worden geconfronteerd. Kritiek komt op veel managers tenslotte snel over als aantasting van hun persoonlijke status en integriteit. Het is weinigen gegeven continu met een criticaster te worden geconfronteerd en dit als een positief gegeven te zien.

Zo makkelijk is het dus niet om ‘het’ te maken met anders denken. Als je anders wilt denken, ga dan lekker voor jezelf beginnen. En dat is precies wat je ziet gebeuren. Veel andersdenkenden vertrekken, als ze er niet al uitgewerkt zijn door de ‘heersende mening’.

Happy

Hoe bescherm en koester je afwijkende meningen en gedachten binnen organisaties? Zorg binnen de organisatie voor een veilig platform voor de hofnar of andersdenkenden. Dit kan een plek zijn, maar ook een tijdstip of een project waar de energie van de andersdenkenden een vrijplaats heeft. In een steeds groter aantal organisaties wordt op vrijdagmiddag de mogelijkheid geboden eigen ideeën en plannen uit te werken. Deze moeten wel een verband hebben met de doelstellingen van de organisatie, maar verder is men vrij ze naar eigen inzicht uit te werken.

Afwijkend gedrag kan als altijd ook extern worden ingehuurd en een vaste plek worden gegeven bij specifieke ontwikkelingen in de organisatie. Bedrijven in Silicon Valley huren met enige regelmaat popartiesten, filmmakers, kunstenaars en ontwerpers in om in contact te blijven met trends en de ‘jeugdcultuur’. Denk aan Lady Gaga, en Pharrell Willams (‘Happy’).

De essentie van zijn anders denken en afwijkend gedrag moet echter altijd zijn dat het concreet en positief bijdraagt aan de toekomst van de organisatie. Dat dit geen eenvoudige opgave is omdat het vaak op weerstand stuit, blijkt uit de woorden van Albert Einstein: ‘Grote geesten hebben altijd gewelddadige tegenstand gekend van middelmatige geesten.’

De hofnar: do’s en don’ts

Een hofnar is de verpersoonlijking van tegenspraak binnen de organisatie. Hierdoor is hij uitstekend geschikt om tegenwicht te bieden aan (aankomende) zonnekoningen, groepsdenken en conformisme. Humor en storytelling zijn belangrijke middelen om onwelgevallige boodschappen beter te doen ‘landen’.

De hofnar moet beschikken over lef en de vaardigheid om precies langs de grenzen van het toelaatbare te kunnen lopen. Hij heeft helder inzicht in waar de organisatie behoefte aan heeft en weet zich te richten op datgene wat cruciaal is voor de organisatie en de medewerkers. Hij kiest de juiste momenten en methoden om de boodschap over te brengen. ·

Beschouw een hofnar niet alleen maar als een zegen voor de organisatie. Het feit dat er blijkbaar nog maar één persoon is die tegenspraak durft te geven, zegt alles over de bestaande managementcultuur van de organisatie. Een hofnar is een teken dat tegenspraak en andere meningen nauwelijks worden geduld. ·

Te veel hofnarren binnen een organisatie(onderdeel) leidt tot anarchie en chaos. Er is binnen organisaties slechts beperkt ruimte voor hofnarren en andersdenkenden. ·

Laat als top de hofnar niet te snel vallen. Dat is een signaal aan de medewerkers: hier is geen plaats (meer) voor tegenspraak.

Als de uitspraken van een hofnar niet een beetje pijn doen, hebben ze weinig waarde.

 

Het labyrint van de ziel, Gyuri Vergouw
Het labyrint van de ziel

Dit is het tweede deel van een tweeluik over de Hofnar. Het verhaal is ontleend aan een hoofdstuk uit het onderdeel De Hofhouding, die verder bestaat uit De Zonnekoning, De Klokkenluider, De Roofridders en De Frontsoldaten uit het boek Het dodo-effect. Je kan dit boek via deze link, en via bijna alle online en offline kanalen bestellen, Zo ook mijn onlangs verschenen boek Het labyrint van de ziel.

Waar vind ik toepasbare kennis en gedeelde ervaringen

Probeer het Pro-abonnement een maand gratis

En krijg toegang tot de kennisbank. 110 onderwerpen, kritisch, wars van hypes, interactief en geselecteerd op wat wél werkt.

Word een PRO 

Danny Wilms
Lid sinds 2019
Mooi artikel! Zeker relevant in deze tijd waarin 'psychologische veiligheid' (en dus de durf om je uit te spreken) steeds belangrijker wordt geacht.
L.J. Lekkerkerk
Lid sinds 2019
Wie al dan niet m.b.v. een hofnar niet meer om zichzelf kan lachen deugt toch eigenlijk niet voor een leidinggevende positie?
Ergens tussen 1992 en 1996 was ik quality engineer bij een Fokkervestiging. Toen heb ik in kwaliteitszorgliteratuur voorbij zien komen dat de Kwaliteitsmanager deze rol prima kon vervullen; mede vanuit het houden van interne audits waarbij kritiek om te verbeteren aan de orde was. Je moest het ook weer niet al te lang doen.