VIND + JA = VIJAND

Het EK is voorbij. Ik ben een voetbal-leek, maar dát heb ik meegekregen. Er is al zoveel over gespeculeerd, gezegd en geschreven. Maar 1 ding lees ik nergens, en dáár wil ik het met u over hebben.

Gefascineerd heb ik de laatste weken gezien hoe er een oranje waas over het land neerdaalde. En dat met de kleur, ook de mentaliteit veranderde. Het begon zo onschuldig. Bij elke vijftien euro aan boodschappen een geluksvogel. Vlaggetjes die gebroederlijk het ene huis, via de lantaarnpaal, met het andere aan de overkant verbonden. Al snel werd het serieuzer. Poules, weddenschappen. En als het dan écht serieus wordt, dan komen ze: de grappen. Daags voor de wedstrijd veranderde de toon van de voetbalgrappen. Pantserwagens. Plaatjes van soldaten. Verwijzingen naar de periode ’40-’45. En iedereen ‘like’-te ze op Facebook. Tot mijn stomme verbazing. Ik heb het gezien: Het voetbalvirus verandert mensen en dat fascineert me mateloos. Zelfs in de nabeschouwing zweept men elkaar op, troeven afkrakende analyses elkaar af. En dáár wil ik het met u over hebben. De kracht (of onmacht) van de collectieve mening, en hoe snel die kan uitgroeien tot een mega-mening van de massa.

a) Vinden = Binden. Van huis uit is de mens een kuddedier. Ga naar de Apenheul, en u snapt waarom. Het ergste wat de meesten van ons kan gebeuren, is dat ze niet meer aardig gevonden worden. Want dan val je buiten de groep. En als je je dan realiseert dat je het gedrag kopieert van degene die je aardig vindt én van degene door wie je aardig gevonden wilt worden, dan snap je dat het kopiëren van de mening een kleine stap is. Wat hij vindt, vind jij dan ook. Als je ergens hetzelfde van víndt, dan bindt dat jullie. Niet dat je dat ooit toegeeft, want je mening heb je zorgvuldig zelf verworven na jarenlange ervaring. Toch? Dat niet alleen jij, maar de hele straat vindt dat oranje moet winnen, daar kan ik nog wel inkomen- stiekem vind zelfs ik -de voetballeek- het leuk als ‘we’ het goed doen. Oranje slecht burenruzies, omdat de vlaggetjes de mensen dichter bij elkaar brengen. Gezond chauvinisme heeft ergens wel zijn charme. Het omvat trots en historie. Niks mis mee.

b) Stress polariseert. En zo bouwen we onze eigen oranje mening en hoe harder we roepen dat we gaan winnen, hoe meer we het geloven. Het helpt ook als we onze vrienden op de schouders slaan als we dit roepen. Dan geloven we het nog harder. We mogen toch ook best vinden dat we de beste zijn. Ja! Een gezonde overtuiging die voortkomt uit een stuk zelfvertrouwen. Totdat de stress toe slaat. Stress als er wordt geknaagd aan ons eigen onoverwinnelijke imago. ‘Ja, we zijn echt goed’, verandert in ‘JA, hállo, sta je te slapen ofzo?’ De uitingen worden hoekiger. De gap tussen ‘ons’ en de score wordt te groot. Au. We moeten vooral zeker stellen dat het niet aan ons ligt, dus nemen we afstand. Een zondebok hebben we nodig! Iedereen die niet bijdraagt aan onze identiteit van ‘wij zijn de beste’ verwordt daarmee tot een vijand. En dat geldt dus voor de tegenpartij, de bondscoach, en uiteindelijk zelfs ook voor H E T E I G E N T E A M. Shocking.

“Oranje is een lachertje”. “Oranje is afgeschminkt”. Zo staat vandaag in de media.
En op dit punt zou ik eigenlijk vijfentwintig regels wit moeten typen. Het wit van de overpeinzing. Omdat dit is waar ik me echt het hoofd over breek. Positief gevoed door een klein gedicht in de krant van gisteren:

Het is onzin, zegt het verstand
Het is wat het is, zegt de liefde
Het is pech, zegt de berekening
Het is niets dan pijn, zegt de angst
Het is uitzichtloosheid, zegt het inzicht
Het is wat het is, zegt de liefde
Het is belachelijk, zegt de trots
Het is lichtzinnig, zegt de voorzichtigheid
Het is onmogelijk, zegt de ervaring
Het is wat het is, zegt de liefde
(Erich Fried, 1921-1988)

En toen kon ik niet anders dan dit stuk schrijven. Niet om te ‘moraalridderen’. En ik ben ook geen wereldvreemde heilige boon. Ik hou van feestjes. Ik schrijf dit omdat ik oprecht vraagtekens zet bij de polarisatie die wordt opgezocht als het anders uitpakt dan gehoopt. Dat we vijanden benoemen en ons dan tegen onze eigen mensen keren met een ongekende heftigheid. En omdat mijn alarmbellen overuren draaien dat dit wellicht ook vertaald kan worden naar het bedrijfsleven. Leren we de wérkelijke aard van het beestje kennen als de manager zijn oranje shirt aan heeft of tijdens de nabeschouwing tierend door het huis loopt? Geldt het woord ‘teamgevoel’ alleen als we winnen? Als ik op een boot zou zitten, zou ik nu een symbolische noodfakkel de lucht in schieten.