In organisaties lijkt polarisatie soms onschuldig: een fel debat over prioriteiten, een conflict tussen afdelingen, een directie die inzet op resultaten en medewerkers die roepen om rust. Maar wie goed kijkt, ziet dat polarisatie een sluipende werking heeft. Gesprekken worden harder, standpunten scherper, en de ruimte voor nuance en verbinding verdwijnt.

Polarisatie gaat niet over inhoud alleen. Het gaat over de onderlaag van waarden die voor mensen heilig zijn. En wie die laag niet ziet, blijft steken in welles-nietesgesprekken die energie kosten en niets oplossen.

Discussie of dialoog?

In veel organisaties heerst het patroon van discussie:

• Rondjes meningen geven
• Je gelijk verdedigen
• De verschillen uitvergroten
• Standpunten verharden

Dat werkt als een wedstrijd. Er is een winnaar en een verliezer, maar het team als geheel verliest.

Dialoog vraagt iets anders:

• Vragen stellen die verdiepen
• Erkennen wat de ander drijft
• De worsteling van het dilemma zichtbaar maken
• Perspectieven naast elkaar leggen zonder ze direct te willen verzoenen

Zoals Bart Brandsma, expert polarisatie en filosoof, in de podcast Don’t Talk Politics benadrukt: het gaat niet om het standpunt, maar om het luisteren naar de dilemma’s die eronder liggen. Dilemma’s zijn per definitie niet oplosbaar: ze bestaan uit twee waarden die allebei kloppen, maar elkaar tegelijk lijken uit te sluiten.

Het stille midden

Neem een school die besluit dat leerlingen zelfstandig van de ene naar de andere locatie mogen fietsen.

• Voor de school gaat dit over vertrouwen en autonomie.
• Voor ouders gaat het over liefde en veiligheid.

Beide waarden zijn waar en belangrijk. Maar als je dit gesprek voert als discussie -voor of tegen - kom je er nooit uit. Wie het dilemma hardop benoemt: “we willen kinderen zelfstandigheid geven én ze beschermen”, legt de worsteling op tafel. In dat stille midden ontstaat verbinding. Niet door het verschil glad te strijken, maar door de waarden eronder te erkennen.

Wat vraagt dit van leiders?

Leiderschap in tijden van polarisatie vraagt moed. Moed om uit de reflex te stappen om te overtuigen, weg te praten of glad te strijken. Moed om stil te staan bij wat de ander verdedigt en dat serieus te nemen, ook als het lastig is.

Dat betekent:

• Niet alleen luisteren naar woorden, maar naar de waarde die eronder ligt.
• Het dilemma benoemen dat niet oplosbaar is, maar wel erkend kan worden.
• In verbinding blijven, ook als je het fundamenteel oneens bent.

Vrij Leiderschap in actie

Vrij Leiderschap betekent dat je kiest voor aanwezigheid in plaats van verkramping. Dat je stopt met de strijd om gelijk en onderzoekt wat er werkelijk op het spel staat. Het gaat niet om winnen, maar om dragen wat er is: spanning, verschil, onzekerheid, en van daaruit kiezen voor wat klopt in het grotere geheel.

Dat vraagt volwassenheid. Geen uitweg zoeken in snelheid of beheersing, maar het gesprek openen in de ruimte daartussen. Dáár, in het stille midden, wordt verbinding geboren.

Dat is de essentie van Vrij Leiderschap: aanwezig blijven waar polarisatie dreigt, en zo het fundament leggen voor samenwerking die klopt.