Het Denkkader Polarisatie

De dynamiek van wij-zij denken

Boeken · Columns

Polarisatie is niet goed of fout – het is er, en it’s natural. Het is menseigen. We leven met tegenstellingen; man versus vrouw, gelovig tegen ongelovig, vreemd tegenover eigen, 010 botst met 020, elite versus volk, de lijst is eindeloos … Maar of het nu gaat om burgeroorlog in Oost-Congo (macroschaal) of om strijd tussen familie van de koude en de warme kant (microschaal); de dynamiek is universeel.

Polarisatie gaat om:

drie basiswetten;
vijf rollen, en een zogenoemde ‘zesde positie’;
en vier gamechangers.

In dit artikel licht ik de drie onderdelen van het Denkkader Polarisatie toe.

Doorgrond wij-zij denken
Wij-zij denken viert hoogtij. Wil jij in staat zijn om de juiste polarisatie-analyse te maken en op strategisch niveau te kunnen werken aan een (de)polarisatie-aanpak?
Kom naar de tweedaagse Masterclass>>

3 BASISWETTEN

Polarisatie is een gedachteconstructie. We creëren tegenstellingen in groepen mensen op basis van identiteitskenmerken.
Polarisatie heeft brandstof nodig: uitspraken over de identiteit van de tegenpolen.
Polarisatie is een gevoelsdynamiek. Feiten, argumenten of een betoog zijn maar beperkt werkzaam om mensen te kunnen bereiken.

5 HOOFDROLSPELERS

Pushers: de mensen die tegenstellingen op scherp stellen, door brandstof te leveren. Soms ook met ‘eigen feiten’ of een complot.
Joiners: de mensen die een van de twee kampen kiezen. Ze liken, retweeten en steunen de pushers, maar laten ook weten dat ze zelf wat gematigder zijn dan de pushers.
Het stille midden. Deze mensen voelen polarisatiedruk van de pushers om een kant te kiezen, maar blijven om uiteenlopende redenen weerstand bieden.
De bruggenbouwer. Deze stelt zich op boven de polen en wil begrip kweken om de polarisatie op te heffen. Soms levert dat meer brandstof en voedt de bruggenbouwer polarisatie.
De zondebok. Als de polarisatie maximaal is, wordt er een zondebok gezocht. Dat kan de bruggenbouwer zijn of het stille midden.
En de zesde positie? Daar ligt de sleutel voor een succesvolle (de)polarisatiestrategie. Wie de verlangens en dilemma’s van het stille midden weet te beluisteren en te verwoorden, wie leiderschap vanuit dat midden durft te tonen, heeft de grootste kans om het wij-zij-denken te verzwakken of zelfs te doorbreken.

4 GAMECHANGERS

Om te depolariseren vanuit het midden, gereedschap voor de zesde positie:

Versterk het midden in plaats van de polen te bestrijden of tevreden te stellen.
Formuleer het juiste vraagstuk voor het midden en volg niet de retoriek van de pushers.
Ga niet boven de partijen staan, maar zorg voor een bindende positie, leiderschap vanuit het midden. Wie erboven staat, zit er vaak naast.
Vind daarbij de toon die bindt. Niet oordelend, maar luisterend en empathisch.

Het vergt kennis en oefening om polarisatie in te schatten. Wat zijn de basiswetten, wat zijn effectieve posities in het krachtenveld? Hoe kun je depolariseren? Door het Denkkader Polarisatie te benutten, krijg je houvast. Of het nu gaat om spanning over de komst van windmolens of vluchtelingen, of over genderneutrale toiletten, of om confrontaties tussen verschillende geloofsgroepen, om radicalisering van links of rechts … het telt of we in de gevoelsdynamiek de juiste inschatting maken.