Wanneer goed niet goed genoeg is

Perfectionisme is het obsessief verlangen om handelingen perfect uit te voeren. Niets mis mee zal je wellicht denken. Het is dan ook helemaal niet erg als er af en toe een behoefte is iets perfect uit te voeren. Het helpt je het beste uit jezelf te halen. Het wordt hinderlijk als die behoefte altijd aanwezig is. Wanneer goed niet goed genoeg is en falen wordt beschouwd als doodzonde omdat het niet perfect was. Wanneer het leidt tot schaamte omdat je minder presteerde dan je van jezelf had verwacht en je eigenlijk nooit tevreden bent over jezelf.

Perfectionisten lijken aanvankelijk gezegende mensen te zijn. Vanwege hun drang zijn ze vaak ver gekomen. Met prima resultaten door middelbare school en vervolgens een probleemloze studie. Ook in hun werk lijkt het erg goed te gaan. Perfectionisten die ik in mijn coachpraktijk tegen kom hebben echter één ding gemeen: ze zijn moe, erg moe.

Het vervelende voor een perfectionist is dat zelfs wanneer het langere tijd perfect gaat, op den duur toch de glans verdwijnt. Alles went nu eenmaal. Wat je gisteren nog perfect vond vind je vandaag al weer heel gewoontjes. En er moet dus wederom een tandje worden bijgezet. Het enige dat hier perfect is, is de vicieuze cirkel waaruit moeilijk te ontsnappen valt.

Oorzaken van perfectionisme

Perfectionisme ontstaat meestal in de kindertijd als overlevingsmechanisme. Ouders en opvoeders lijken hierin een belangrijke rol te spelen door kinderen vooral (of alleen maar) te waarderen voor de dingen die ze goed doen. Wanneer je iets niet goed doet, of wanneer je ergens mee zit, dan is daar geen of negatieve aandacht voor.

Gevolgen van perfectionisme

Bang te falen.
Dat weten ze echter heel goed te verbergen. Perfectionisten zijn harde werkers, maar hebben vaak wel meer tijd nodig dingen af te krijgen, het moet immers perfect zijn. In de ogen van de perfectionist is iets zelden af. Het niet behalen van doelen ziet de perfectionist als een persoonlijk falen en keurt zichzelf hiermee af.

Bang fouten te maken.
Er is geen verschil tussen het maken van fouten en persoonlijk falen volgens de perfectionist. Omdat er geen fouten gemaakt mogen worden, missen ze vaak de mogelijkheid te leren en te groeien.

Bang te worden afgewezen.
Perfectionisten zijn erg druk met het verbergen van hun gedachte tekortkomingen, omdat ze bang zijn niet meer geaccepteerd te worden. Ze zijn heel veel bezig met wat anderen van hen zouden kunnen vinden. Het streven naar perfectie is een manier om zichzelf te beschermen tegen kritiek, afwijzing en afkeuring.

Alles-of-niets denken.
Perfectionisten geloven vaak dat ze waardeloos zijn wanneer de dingen die ze bereikt hebben niet aan hun perfecte maatstaf voldoen. Zij kunnen moeilijk zaken in perspectief zien. Er is een enorme focus op detail en zelfs het kleinste foutje ontsnapt niet aan hun oog. Het lullige is alleen dat dat ene kleine ontdekte foutje alles waardeloos maakt. Eén vlekje vogelpoep op de auto betekent dat de hele auto smerig is.

Denken dat anderen het veel makkelijker hebben.
Andere mensen hebben veel meer zelfvertrouwen want ze maken minder fouten en hoeven niet zo hard te werken om succes te hebben. En dat terwijl ze zelf wel keihard moeten werken en het zelfs dan eigenlijk niet goed genoeg is.

Heel veel “moeten”.
Perfectionisten zijn altijd druk en moeten heel veel. Ze hebben moeite met nee zeggen, hebben een groot verantwoordelijkheidsgevoel en blijven maar doorgaan. Het is de manier om bij jezelf weg te blijven en voorbij te gaan aan wat je zelf wil en nodig hebt.

Hoe omgaan met perfectionisme?

Een coach kan je prima faciliteren in het proces afstand te nemen van je drang naar perfectionisme.

Een belangrijke stap is het loslaten van de controle over alles wat je eigenlijk niet wil meemaken. Dat is waar een perfectionist bij uitstek mee bezig is.

Het inzien dat je vooral bezig bent met het vermijden van angsten, pijnlijke afwijzing en mogelijke teleurstellingen is heel confronterend, maar wel een belangrijke stap.

Waarden versus regels (1)
Regels zijn het moeten volgen van de spelregels die je jezelf oplegt op weg naar een doel. Ze gaan voorbij aan de vraag wat het doel voor jou zo belangrijk maakt, aan de vraag wat jouw leven rijker maakt wanneer je je doel bereikt. Het paradoxale is dat het moeten in zekere zin heel makkelijk is. Je geeft je eenvoudigweg over aan de regels en eisen die je jezelf oplegt. Voordeel is dat je jezelf niet hoeft af te vragen wat je werkelijk wil in je leven en geen angstige en pijnlijke ervaringen hoeft door te voeren of te vervaren.

Moeten –> Mogen –> Willen
Wanneer je in staat bent de controle los te laten dan mag je weer leren om te mogen. Het is de opstap naar het ontdekken van je waarden. Waarden zorgen ervoor dat de doelen die je stelt, ook echte waarde hebben. Ontdekken waar je werkelijke waarden liggen begint altijd met het loslaten van controle, het loslaten van regels. Waarden staan voor het willen. En dat kan best een confronterende stap zijn. De ontdekking dat je soms dingen doet die je eigenlijk helemaal niet wilt is confronterend.

Het vraagt soms ronduit moed het leven te leiden zoals jij dat wil. Ben je bereid om zelf achter het stuur te zitten of ben je een passagier die een ander laat bepalen waar je naar toe gaat. Om een echt bevredigend leven te hebben is het zaak zelf het stuur in handen te nemen.

Ik sluit af met een citaat van Jim Rohn.

“Als je niet je eigen levensplan ontwerpt, is de kans groot dat je in de plannen van iemand anders valt. En raad eens wat ze voor jou hebben gepland? Niet veel”.

(1) Gijs Jansen en Tim Batink (2017) Time to ACT!, Hoofdstuk 7, Thema – Uitgeverij van Schouten & Nelissen