Ontzield ABN-AMRO: stimulans nieuwe bezieling

1. Hoe ziek een cultuur kan zijn
Op 7 oktober bevestigde minister Bos in Nova dat ABN-AMRO misbruik heeft gemaakt van haar nieuwe positie. Met de advertentietekst “bij ons is uw geld nu écht veilig”, suggereert de bank, nu als staatsbank, betrouwbaarder/beter te zijn dan welke andere bank dan ook.
Deze misplaatste uiting van “reclame-en marketinggedrag”, zoals de minister het noemde, is typerend voor wat er aan de hand is. De zelfreflectieve en -corrigerende krachten in de bedrijfscultuur in en rond de bank die ‘meer mogelijk maakt’, zijn ontoereikend.
2. Angelsaksische én Rijnlandse ziekte: ‘hoogmoed overdekt gebrek aan vertrouwen’
Regelmatig zie ik discussies ‘Rijnlands versus Angelsaksisch’. Meestal wordt de aandacht dan gericht op de verschillende voor- en nadelen van deze twee systemen en culturen van bestuur en leiderschap t.o.v. elkaar.
Als echter in de huidige crisis iets duidelijk wordt, is het wel dat het veel waardevoller is om naar de disfunctionele overeenkomsten tussen beide culturen te kijken.

Dit betekent vooral onderzoeken hoe dingen niet (meer) werken en waarom niet, i.p.v. koketteren met wat bij je past en tot dusver wel werkte. Dus kritisch zelfonderzoek, zowel in West Europa als de VS, en daarbij de stereotype fouten van de ander ook op jezelf betrekken.
De dieperliggende overeenkomst in de dominant voorkomende leiderschapsstijlen in beide culturen, is dat beide een scherp ontwikkeld oog hebben voor het domein van de objectiviteit en kwantiteit (meten is weten), maar een onhandige blinde vlek voor het domein van de subjectiviteit en kwaliteit (waarde, intenties, zingeving, spiritualiteit).
Zo is vertrouwen niet een zaak van ‘meten is weten’. Vertrouwen is er, of het is er niet.
Echter, als het er niet is, is het aantrekkelijk om dit inzicht te ontkennen. Met waar je goed in bent, kun je dan namelijk net doen alsof het er wel is. Bijvoorbeeld met welklinkende (management)verhalen, methoden en meetinstrumenten die er objectief en wetenschappelijk uitzien. Je kunt daar, zogezegd, helemaal in gaan ‘geloven’.
Uiteraard ontstaat dan wel het gevaar dat je van jezelf een karikatuur maakt en dat (management)wetenschap ontaardt in (management)scientisme dat berust op rationalisaties en schijnzekerheden.
‘Meten is weten’, ‘concreet maken dat iets werkt’, ‘meer mogelijk maken’, etcetera, verworden dan tot karikaturale adagia voor het oplaten van luchtballonnen die omhoog gaan tot ze – zoals nu gebeurt – uit elkaar spatten.
3. Een betere wereld begint bij jezelf: ‘bezint terwijl ge begint!’
In een interview n.a.v. de financiële crisis in de Volkskrant van 27 september zegt Herman Wijffels “dat het de grote uitdaging voor de mensheid in de 21ste eeuw is om met behulp van nieuwe technologie en inrichting zo te gaan leven dat we binnen de grenzen blijven van het draagvermogen van de aarde”.
In het licht van Wijffels’ visioen en tegen de achtergrond dat er nu toch allerlei luchtballonnen uit elkaar spatten en dreigen te spatten, lijkt het mij aantrekkelijker en zinvoller dan ooit dat burgers en bedrijven – waar nodig en mogelijk – hun verantwoordelijkheid nemen.
Omdat er zonder concrete actie niets gebeurt en omdat onbezonnen acties weinig brengen, is het goed om aan de slag te gaan onder het motto ‘bezint terwijl ge begint’:

(1) kijk kritisch naar (gewoonte)gedrag in oude en nieuwe acties,
(2) leer waarom dingen niet goed genoeg gaan,
(3) ontwikkel mede aan de hand daarvan een voor de eigen situatie toepasselijke en inspirerende visie die aansluit bij het visioen van Herman Wijffels,
(4) doe – indien nodig en waar mogelijk – in het licht van deze visie en de nieuwe leerinzichten enkele belangrijke dingen anders dan tot nu toe en
(5) blijf zo gemotiveerd aan de slag.
4. Suggestie voor zelfreflectie: meerledige invalshoek
De meeste in onze organisaties (West Europa en de VS) voorkomende culturen stoelen op een combinatie van de hieronder vermelde denkwerelden (zie voor gedetailleerde informatie D.E. Beck en C.C. Cowan: Spiral Dynamics, waarden, leiderschap en veranderingen in een dynamisch model; K. Wilber: A Theory of Everything).

Als deze denkwerelden – zoals nu manifest lijkt te worden – zich niet langer op een gezonde, maar (onbewust) ongezonde wijze nestelen in de culturen van onze organisaties, kan het dus de moeite waard zijn om in de eigen werkomgeving juist kritisch te kijken naar de aanwezigheid van deze denkwerelden.
De naar arrogantie neigende grondhouding
Mensen zijn voorbestemd om succes te hebben en te winnen. De autoriteit ligt in ervaringen, experimenten en het eigen gezonde verstand. Het leven is een reeks uitdagingen, tests en kansen om het beter te doen. Mensen zijn middelen (resources), dus wees trouw aan jezelf.
Actuele ontaarding: Ik ben verre de meerdere van jou en heb dat zelf verdiend. I am the greatest!

De naar naïviteit neigende grondhouding
Gezamenlijkheid, harmonie en acceptatie sturen de besluitvorming. Metafysica en gevoelens beginnen de oude wetenschappelijke analyse te vervangen. Diversiteit kan worden samengebracht tot gemeenschap als mensen bereid zijn gemeenschappelijke ervaringen te delen. Er is voldoende ruimte voor iedereen.
Actuele ontaarding: Ieder mens kan zich ten volle ontplooien, het maximale uit zichzelf halen en een toestand van volkomenheid bereiken, die verwant is aan de zelfverwezenlijking van Maslow. Ieder van ons kan alles zijn wat hij of zij verkiest. Wij hebben allemaal onbegrensde mogelijkheden. We are the champions!
ir A.G. van Haarlem