Wat hoor je het toch vaak! Zonder cijfers komen we er niet. Alles moet gevangen in meetbaarheid. Ook gedrag en houding. Het wordt tijd om de beperkingen van meetbaarheid in kaart te brengen: 'Cijfers ogen betrouwbaar. Grafieken geven rust. Maar achter veel data schuilt onzekerheid, ruis en interpretatie. Door alles te willen vangen in data, verliezen we gevoel voor het ambigue, het toevallige, het ongrijpbare. We nemen beslissingen op basis van dashboards en vergeten dat ook daarachter keuzes, definities en blinde vlekken zitten.'

1. Meetbaarheid is afhankelijk van meetinstrumenten — en die schieten vaak tekort
Wat je meet, hangt volledig af van hoe je meet. En dat ‘hoe’ is zelden neutraal. Een thermometer meet geen koortsbeleving, een toets meet geen nieuwsgierigheid, en een KPI meet zelden de werkelijke waarde van iemands inzet. We verwarren steeds vaker het meetbare met het betekenisvolle. Maar een onscherp meetinstrument levert schijnprecisie op — en dat is erger dan toegeven dat je iets niet exact kunt vangen.

2. Niet alles wat telt, kan worden geteld
Dit citaat, vaak (onterecht) toegeschreven aan Einstein, blijft actueel. Waarden als vertrouwen, rechtvaardigheid, inspiratie of liefde laten zich niet in cijfers vangen. Toch proberen we ze steeds vaker te vertalen naar “impactfactoren”, “tevredenheidscijfers” of “engagement scores”. Zo verliezen we de rijkdom van menselijke ervaring in een spreadsheetlogica die pretendeert objectief te zijn, maar in wezen plat is.

3. Meetbaarheid neigt naar manipulatie
Zodra iets meetbaar wordt gemaakt, ontstaat de neiging het systeem te gaan ‘bespelen’. Studenten leren niet om te leren, maar om toetsen te halen. Zorginstellingen registreren om aan vinkjes te voldoen. Ambtenaren richten zich op wat scoort in rapportages, niet op wat echt werkt. Goodhart’s Law zegt het helder: “When a measure becomes a target, it ceases to be a good measure.” Meetbaarheid verandert gedrag — niet altijd in de goede richting.

4. Meetbaarheid stimuleert schijnzekerheid
Cijfers ogen betrouwbaar. Grafieken geven rust. Maar achter veel data schuilt onzekerheid, ruis en interpretatie. Door alles te willen vangen in data, verliezen we gevoel voor het ambigue, het toevallige, het ongrijpbare. We nemen beslissingen op basis van dashboards en vergeten dat ook daarachter keuzes, definities en blinde vlekken zitten. We bouwen beleid op fundamenten van zand — maar noemen het beton.

5. Meetbaarheid verdringt het gesprek
Waar vroeger werd gesproken over visie, betekenis of dilemma’s, wordt nu verwezen naar ‘de cijfers’. De dialoog wordt vervangen door Excel. Meetbaarheid wordt een dekmantel om ongemakkelijke vragen te ontwijken: “We doen het goed, kijk maar naar de cijfers.” Maar cijfers zijn geen moreel kompas. Ze zijn geen vervanging voor het gesprek over wat we willen dat telt. Ze zeggen alleen wat er geteld is — niet waarom.

Bert Overbeek is schrijver en al 30 jaar trainer en coach.