Doemdenkers beweren dat we in een steeds individualistischer samenleving leven. Waren werknemers vroeger nog brave medewerkers die gewoon deden wat ze moesten doen, nu zijn het hyper-individualisten die hun eigen belangen boven die van de organisatie stellen. Volgens de Belgische hoogleraar Paul Verhaeghe veroorzaakt onze individualistische maatschappij zelfs depressies.
Selectief wegzwijmelen met touwtjes uit brievenbussen
Ik geloof er niets van. De grootschalige en herhaalde European Value Study zoekt al sinds de jaren zeventig naar een verandering van onze waarden. En vindt die niet. We blijken onverminderd te geven om de mensen om ons heen. En ook in 2020 willen de meeste mensen gewoon een partner, kinderen en een leuke baan.
De individualistische samenleving is een empirische fabel, gebaseerd op selectieve anekdotes.
Lekker wegzwijmelen met Jan Terlouw en zijn touwtjes uit brievenbussen, maar geen melding maken van de enorme daling van de criminaliteit. Roepen dat kerken leeglopen zonder de aantallen mensen te noemen die samenkomen bij concerten, sportwedstrijden en festivals. Op de proppen komen met cijfers over echtscheidingen, maar niet vermelden dat tot 1991 verkrachting binnen het huwelijk legaal was in Nederland. Scheldkanonnades op Twitter zien als teken van verloedering, maar vergeten dat een jonge actrice in 1983 geen #metoo had. Zeggen dat we geen oog meer hebben voor elkaar, terwijl we massaal in actie komen voor Black Lives Matter.
Of denk aan de indrukwekkende stille tocht in Badhoevedorp na de dood van Bas van Wijk. Dat soort saamhorigheid was ver te zoeken na de moord op Bonifatius in 754. En waar we vroeger zieke mensen aan hun lot overlieten, fietsen we nu tegen bergen op om geld in te zamelen. Of sluiten we ons weken op om elkaar te beschermen tegen corona. Hoe rijmt zich dat met individualisme?
Pessimisten zonder realiteitsbesef
Mensen die beweren dat we in een individualistische samenleving leven waar gemeenschapszin door de individualisering steeds verder afbrokkelt, zijn pessimisten zonder realiteitsbesef. Ook op het werk. De tijd dat een corpulente baas met een dikke sigaar aan medewerkers vertelde dat ze vandaag niet nodig zijn en naar huis mogen, ligt ver achter ons. Tegenwoordig zijn er zelfs bedrijven die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aannemen zonder dat ze hoeven te solliciteren. Hoe sociaal wil je het hebben?
Voor de goede orde: natuurlijk is de samenleving veranderd. De tijd dat je uitsluitend vrienden kon maken met de mensen die je aan de dorpspomp tegenkwam, is voorbij. Net zoals de tijd dat je een groot probleem had als je vader timmerman was, maar jij liever voor de klas wilde staan. Of dat je als vrouw automatisch werd ontslagen als je ging trouwen. Maar zo eenvoudig als het is om het aantal vrouwen die een hoofdrol hebben in een film te vergelijken tussen 2002 en 2018 (spoiler alert: het gaat de goede kant op), zo moeilijk is het om een gedegen uitspraak te doen over de vraag of al die veranderingen onze samenleving nu meer of minder individualistisch hebben gemaakt.
Mocht er nu stoom uit uw oren komen omdat u toch heel graag in het individualisme-spook wilt blijven geloven, dan heb ik goed nieuws voor u: uit onderzoek blijkt dat er steeds meer saamhorigheid is onder verstokte doemdenkers.
Gerelateerde artikelen
Voor succes met je team... versterk de verbinding!
Roos van Velzen
Samensturing: de ultieme uitdaging voor leiders en veranderaars
Lenette Schuijt
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
In eerste instantie ben ik geneigd jou gelijk te geven. En van de voorbeelden van saamhorigheid die je aanhaalt, word ook ik helemaal blij. Ze doen me denken aan het prachtige boek van Gabriël van den Brink over 'Het hogere in de lage landen'.
Echter, je hanteert een andere definitie van 'individualisme' dan ik zou doen. Je zet individualiteit tegenover gezamenlijkheid en saamhorigheid. In mijn visie is dat niet helemaal correct. Individualisme heeft veel meer te maken met het ervaren van 'locus of control'. 'Als er iets gebeurt, waar leg IK dan de verantwoordelijkheid?' In dat kader is het nog steeds dat IK 'een partner, kinderen en een leuke baan' wil, ga IK naar 'concerten, sportwedstrijden en festivals', fiets IK tegen die berg omhoog voor het goede doel en wil IK graag een minder bedeelde medemens een baan geven, omdat IK me daar socialer bij voel. Dat bedoelt Paul Verhaeghe met een individualistische samenleving.
Als voorbeeld zie ik dat een tweetal nieuwe elites is ontstaan door steeds meer doorgeschoten individuele rijkdom uit productie, slimme beleggingen en exorbitante beloningen enerzijds. Rijkdom uit criminaliteit anderzijds. De eerste groep zoekt de juridische mazen in de wet om hun rijkdom nog verder uit te breiden. De tweede groep ziet de oneerlijke legitieme activiteiten van de eerste groep veelal als excuus en zoekt praktisch rijkdom buiten de mazen van de wet. Terecht of onterecht? Dat zou m.i. mooie aanleiding zijn voor een gedegen onderzoek. Immers waar zit het verschil in vergiftiging door drugs en illegale handel of vervuiling en vergiftiging door bijvoorbeeld fossiele brandstoffen en hun afleidingen? De PFOA-productie (GenX) en hierdoor wereldwijde vergiftiging die willens en wetens doorgezet kan blijven worden door de maximaal toegestane hoeveelheid als grens voor gezondheidsrisico's op te schroeven om de economie maar te blijven stimuleren? De belastingparadijzen voor grote bedrijven waarvoor de (psychisch vergiftigde) belastingbetaler opdraait?
In die zin komt mij individualisering over als het toch maakbaar maken van delen van de samenleving, maar in engere zin eigenlijk het in stand houden van grote verschillen tussen mensen, zowel legitiem als niet legitiem. Tijdens de bankencrisis werd duidelijk dat (egoïstisch) individualisme goed samengaat met collectivistisch handelen: "maar als ik meedoe behoud ik mijn baan en wordt ik er financieel ook beter van..."
Dan hebben we het nog niet over de mondialisering en de internationale (machts)politiek. Ieder gaat daar grotendeels of geheel toch voor het eigen landsbelang. Blijkbaar zit er in de term individualisering iets opgesloten van eigen lijfsbehoud, dat ge-/misbruikt wordt en meegroeit met vasthouden aan succes en overmatige rijkdom.
Mede door het artikel kom ik tot de conclusie dat de term individualisering een containerbegrip is geworden, samenvalt met collectivisme en waar we wat betreft definities nog lang over kunnen napraten.
@Jack: dat frame mag Verhaeghe dan wel gebruiken, maar waaruit blijkt nu dat die IK er tegenwoordig zoveel meer zou zijn dan vroeger? Waarom besloot een IK in pak 'm beet 1824 ook niet gewoon om te doen wat hij wilde doen? Die IK uit 1824 was waarschijnlijk een stuk armer en ongezonder dan de IK uit 2020, maar we hebben geen bewijs (louter dan wat anecdotische bewijsvoering) dat de IK van nu individualistischer is dan die uit 1824. Met hetzelfde gemak kan ik die IK uit 1824 een stuk asocialer noemen: de kans is groot dat hij zijn kinderen sloeg, geen respect had voor zijn vrouw en zich niet inzette voor zieke medemensen of behoeftigen. En hoe het nu precies zit met zijn 'locus of control' kunnen we daarmee ook lastig vaststellen: dat lukt ons alleen met analyses achteraf. Het enige gedegen en door de jaren heen herhaalde onderzoek dat ik ken (het in mijn stuk genoemde EVS) laat zien dat er door de jaren heen eigenlijk niet zoveel is veranderd op het gebied van individualisme of die locus of control.
@Gerard: dank voor je analyse!
Met de juiste puntjes op de i.
Groetjes