Dat is de houding waarmee je de werkelijkheid tegemoet treedt; open, bewust en afgestemd. Het gaat niet alleen om wat je doet, maar vooral om hoe je aanwezig bent. Je rug opgericht, je buik verbonden met wat er leeft, je hart open voor contact. Vanuit die grond kies je bewust hoe je wilt reageren, in plaats van je te laten meeslepen door reflexen.

Vrij Leiderschap begint met een innerlijk fundament: het vrije perspectief.

Reflexen in teams: aanhaken en afhaken

In teams zie je hoe groot het verschil is tussen dit vrije perspectief en de reflexmatige patronen die we allemaal kennen. Zodra de druk toeneemt of de spanning voelbaar wordt, schieten mensen in aanhaken of afhaken.

• Aanhaken: harder praten, overtuigen, overstemmen. Je lijkt aanwezig, maar verliest jezelf in de ander.
• Afhaken: je sluit af, zwijgt, wacht af. Je bent er nog fysiek, maar innerlijk ben je weg.

Beide reacties zijn begrijpelijk, maar ze vermijden wezenlijk contact. De essentie blijft onbesproken. Het overleg gaat door, maar de onderstroom stokt.

Wat vaak niet gezien wordt: ook afhaken is een signaal. Het vertelt dat er iets aan de hand is, dat iemand geraakt wordt, of dat de dynamiek te snel of te oppervlakkig gaat. Er zit wijsheid in het afhaken, als je bereid bent om ernaar te luisteren.

Op je plek blijven is spannend

In een team is het verleidelijk om mee te gaan met de groep. Aanhaken of afhaken voelt veiliger dan zichtbaar aanwezig blijven met je eigen stem en je eigen gevoel. Op je plek blijven, in verbinding met jezelf, is spannend.

En toch is dat precies wat het vrije perspectief vraagt: niet meegaan in de automatische reflex, maar blijven staan. Je rug opgericht, je buik zacht, je hart open. Alleen dan kan er ruimte ontstaan voor wezenlijk contact en een echt gesprek.

Voorbeeld uit de praktijk
In een team van een gemeente viel het steeds vaker op dat een paar medewerkers stil werden tijdens vergaderingen. Hun collega’s vonden dit irritant en interpreteerden het als desinteresse. Maar toen ze er dieper op inzoomden, bleek er iets anders aan de hand. Het afhaken was geen luiheid, maar een signaal: deze mensen voelden dat belangrijke zorgen over de uitvoerbaarheid van een project niet echt gehoord werden.

Tijdens een sessie met het team werd dit besproken. Eén van de stille medewerkers zei: “Ik haak af omdat ik het gevoel heb dat mijn zorgen er niet toe doen. Dan lijkt het veiliger om stil te blijven.” Die erkenning werkte bevrijdend. Het werd duidelijk dat stilte óók wijsheid kan dragen: ze laat zien waar de onderstroom stokt. Door het afhaken te zien als signaal in plaats van probleem, kwam er ruimte om het gesprek te openen. De ‘stille stemmen’ werden actief betrokken, en de kwaliteit van besluiten verbeterde merkbaar.

Presentie verandert de toon. Niet door harder te werken, maar door anders aanwezig te zijn.

Dit voorbeeld laat zien hoe veel er zichtbaar wordt zodra je anders naar afhaken kijkt. De vraag is: wat doe jij als leider in zulke momenten? Wil jij werken aan presentie en het vrije perspectief in jouw team? Hier drie vragen om mee te beginnen.

Reflectiekader voor managers

1. Waar merk ik aan dat iemand aanhaakt, afhaakt of echt aanwezig is?
2. Wat gebeurt er in mij als iemand afhaakt? Wil ik het oplossen of kan ik erbij blijven?
3. Hoe kan ik in mijn team ruimte maken voor vertraging en echte aanwezigheid?

Reflectie helpt, maar presentie vraagt ook oefening. Daarom een eenvoudige check-in die je meteen kunt toepassen in je volgende overleg.

Oefening: de vrije check-in

Neem een moment voor je volgende overleg:

1. Zet je voeten stevig op de grond.
2. Voel je rug: stevig en opgericht.
3. Voel je buik: adem in, adem uit.
4. Voel je hart: open voor contact.

Stel jezelf dan de vraag: Ben ik aanwezig, of ben ik al aan het aanhaken of afhaken?

Dit kleine moment kan alles veranderen. Zodra jij kiest voor aanwezigheid, nodig je anderen uit hetzelfde te doen. Als jij dit doet, verandert niet alleen jouw aanwezigheid, maar ook het veld waarin je team samenwerkt.

Waarom dit ertoe doet voor leiders

Presentie is geen luxe, maar een randvoorwaarde voor kwaliteit. Managers die blijven hangen in de reflexen van aanhaken of afhaken, verliezen niet alleen hun eigen helderheid, maar ook de kracht van het team.

Wanneer jij als leider kiest voor het vrije perspectief, verandert de dynamiek. Vergaderingen worden korter én inhoudelijker, conflicten vruchtbaar, en besluiten beter gedragen. Het is precies in die momenten van bewuste aanwezigheid dat je organisatie het verschil maakt: niet door harder te werken, maar door wijzer samen te werken.

“De ander kan niet bij jou zijn, als je zelf niet thuis bent.”

Dat is de essentie van Vrij Leiderschap: aanwezig blijven waar polarisatie dreigt, en zo het fundament leggen voor samenwerking die klopt.