• De worsteling van de KLM
• Pogingen tot samenwerking
• Fraai doorkijkje in de cockpit van de KLM
• Vijf lessen
• Als een roman

De worsteling van de KLM

Het boek 'KLM - Waarheen vliegt gij?' van circa 400 pagina's beschrijft de worsteling van een voor talloze mensen zeer fantasie prikkelend bedrijf met vele historische successen.

De laatste jaren is echter vooral een geschiedenis van mislukte allianties en fusies. Waarom is het gegaan zoals het is gegaan? Kennelijk is er een gebrek aan goede antwoorden op ontwikkelingen in de sector. Voeg daaraan ook toe de jongste dreiging van low cost carriers en het daarmee samenhangend toenemend in gebreke blijven van de klantgerichtheid. En zo lees je vanuit deze drie hoofdingrediënten een dramatisch epos over de KLM in dit nieuwe boek van Jagersma.

Pogingen tot samenwerking

De reeks van pogingen om tot allianties / strategische samenwerkingen en ook fusies te komen, doet wat wanhopig aan omdat steeds weer opnieuw de politieke verhoudingen tussen landen in Europa en de VS de bedrijfsverhoudingen beslissend blijken te beïnvloeden. Er wordt blijkbaar niet geleerd, alleen gehoopt. Een luchtvaartmaatschappij die tevens vlagdrager van een land is, blijkt geen normale rationele entiteit te zijn. Gesprekken tussen dit type bedrijven onderling blijken uiteindelijk steeds politiek-strategische besprekingen te worden waarbij de landelijke politici via allerlei beïnvloedingskanalen geduchte medespelers worden.

Fraai doorkijkje in de cockpit van de KLM

De spelers bij de KLM zijn in het boek van Jagersma echter wel vooral in beeld via hun CEO. En hij geeft die respectievelijke CEO's een beeld mee van merkwaardige kortzichtigheid, soms ongefundeerd positief denken met macho uitspraken die de pers op te vroegtijdige momenten bereiken.

De uitgebreide database waarover Jagersma beschikt (naar eigen zeggen 25.000 bronnen) vooral 'public sources', onder meer interviews uit dag- en vakbladen, laten een goed verhaal samenstellen. Het levert een fraai doorkijkje op in de wereld van de cockpit van de KLM. En bepaald niet in academische taal, want er wordt heel wat emotie tussen de regels meegenomen, zie de volgende citaten: zwalkend strategisch beleid, Nederlands water bij Italiaanse wijn, mooie woorden, weinig daden, feestgedruis, kasteel of luchtkasteel etc.

In feite zo blijkt uit de analyses van Jagersma, is het speelveld voor een flagcarrier beperkt. Men kan de kerncompetentie verder dus focussen op de kernactiviteit van een specifieke transportvariant. De andere theoretische mogelijkheid (vrijwel kansloos) is het uitbouwen van een soort service providing voor de reizende mens.
De grote spelers in Europa zijn sterk op de eigen autonomie georiënteerd. Echter desondanks (behalve Lufthansa en Air France) zijn de meeste van deze spelers wel stuk voor stuk met KLM in de weer geweest op het pad van alliantie of fusie. Ook de kleinere spelers hebben het geprobeerd, denk maar aan Alcazar (Swissair, SAS, Austrian Air, KLM).

Wat over blijft na lezen van dit boek is: allianties die een duidelijke win/win opleveren zonder te vergaande autonomie-inlevering van de partners, hebben nog enige kans. De deal met North West lijkt daarop. De landingsrechten gekoppeld aan de specifieke naties zijn nog steeds een te belangrijk punt en dus ook obstakel om veel verder te kunnen komen binnen Europa, ondanks de wil van Brussel om dit open te breken.

Vijf lessen

Al met al een boek dat laat zien hoe deze bedrijfstak enerzijds gevangen wordt door politieke relaties en partiële afwegingen, en anderzijds door de nieuwe low-cost carriers met hun sterke focussing en daadkracht.

Wat volgens Jagersma kan worden geleerd uit de KLM case is in vijf hoofdlessen samengevat: De cultuurverschillen niet onderschatten, strategische allianties zijn vaak een brug te ver, voordelen op papier geschetst worden zelden gerealiseerd, de politieke factor kan niet onderschat worden en het moet wel snel met het alliantie-overleg (kort beraad = goed beraad). Volgens Jagersma zijn deze lessen niet geleerd en werd KLM het concern der gemiste kansen.

De vijf alternatieve strategieën die hij voor de KLM vervolgens beschrijft zijn mijns inziens wel erg kwalitatief beschreven en de weging van die strategieen wat al te makkelijk.

Als een roman

Ik heb het boek als een roman gelezen en zo zou ik het ook willen benaderen, niet als een degelijk studie-object want daarvoor mis ik toch hardere analyses, zoals meer vergelijk met andere flagcarriers die op een enkele na, het zeker nauwelijks beter doen.
Te weinig uitwerking van 'stuitende gebrek aan klantgerichtheid', te weinig uitwerking van het framework: pre-alliantie, alliantie, postalliantie.

Wat ik ook miste (maar dan zou het zich ongetwijfeld niet meer als roman laten lezen) waren duidelijke spelersoverzichten, arena's, strategische opties die de andere spelers hebben, hoe zij het willen redden, wat voor scenario's verder denkbaar zijn. Voldoende stof voor een mogelijk tweede deel.

Lastig is ook dat er geen lijst met verwijswoorden is toegevoegd en een tijdas van acties die nauwkeurig in beeld brengt wanneer nu wat precies speelde, het wordt gewoon te veel en het overzicht verdwijnt.

Zou ik het boek aanraden aan de student Global Strategy? Zeker, want zoals gezegd het leest als een meeslepende roman terwijl het toch zeker geen fictie is en het laat goed zien hoe internationale strategieën in deze sector naast de gebruikelijke rationele en intuïtieve overwegingen van topmanagers, ook door politieke spelers worden beïnvloed.

Willem Vrakking is als vennoot verbonden aan Holland Consulting Group te Amsterdam en als hoogleraar strategisch management en change management verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.