Opleiding: Penitentiair recht

Deze cursus biedt een praktisch overzicht van het penitentiair recht. Centraal staat de procedurele rechtspositie van de gedetineerde. De voor de praktijk belangrijkste onderwerpen worden besproken. Er wordt o.a. ingegaan op de interne rechtspositie van gedetineerden, het systeem promoveren-degraderen gedetineerden, verlofverlening, gefinancierde rechtsbijstand in detentiekwesties en voorwaardelijke invrijheidstelling. De huidige regeling wordt besproken alsook actuele ontwikkelingen en relevante rechtspraak.

Programma

Deel I: Achtergrond tenuitvoerlegging vrijheidsbeneming en uitgangpunten

Straffen in historische en maatschappelijke context en doelen van straffen

• Bepaalde typen straf horen bij bepaalde samenlevingsvormen. Allerlei ontwikkelingen in de samenleving, alsmede economische ontwikkelingen hebben ook gevolgen voor de wijze waarop en de hardheid waarmee gestraft wordt. Functies van straffen veranderen in de loop der tijd. Dit onderdeel verschaft inzicht in deze ontwikkelingen vanuit historisch perspectief.

• Voorts wordt aandacht besteed aan de doelen van straffen. Aan het strafrecht en aan de strafrechtelijke sancties in het bijzonder worden verschillende doelen toegekend welke qua accent en inhoud enigszins variëren naar de fase van de strafrechtspleging waarin ze worden gerealiseerd.

De organisatie van de vrijheidsbeneming en actuele ontwikkelingen in de sanctietoepassing

• Aan het strafrecht en aan strafrechtelijke sancties worden verschillende doelen toegekend. Een belangrijke vraag hierbij is in hoeverre de beoogde doelen worden gerealiseerd. Voor de vrijheidsbeneming in het bijzonder geldt dat dat voor een groot deel ook zal afhangen van de eigen, interne doelen van de organisatie die soms ver af kunnen staan of in kunnen werken tegen de strafrechtelijke en sanctiedoelen. Dit onderwerp staat in dit onderdeel centraal.

• Daarnaast wordt (kort) aandacht besteed aan actuele ontwikkelingen in de sanctietoepassing.

Interne rechtspositie en toezicht op detentie (nationaal en internationaal)

• De interne rechtspositie betreft de handelingen en beslissingen ten aanzien van de gedetineerde als inwoner van de penitentiaire inrichting. Voor de daadwerkelijke effectuering van rechten van gedetineerden is de interne rechtspositie van cruciaal belang. De procedurele rechtspositie van de gedetineerde is onder meer in de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) geregeld. Aandacht zal besteed worden aan de ontwikkeling van de interne rechtspositie, de huidige regeling en actuele ontwikkelingen hierin.

• Daarnaast zal ingegaan worden op toezicht op de detentie, zowel op nationaal als internationaal niveau. De Nederlandse overheid is verantwoordelijk voor het inrichten van een detentiesituatie die voldoet aan bepaalde standaarden. Zo dienen gedetineerden in fatsoenlijke omstandigheden te worden gehuisvest en op een humane wijze te worden behandeld.

• Nederlandse gedetineerden weten steeds vaker de weg naar Straatsburg te vinden. Het merendeel van de klachten over schendingen van artikel 3 EVRM bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) is tegenwoordig afkomstig van gedetineerden. Daarnaast vervult het Europese Comité ter Preventie van Foltering en Onmenselijke en Vernederende Behandeling of Bestraffing een belangrijke taak bij het houden van toezicht op plaatsen waar personen van hun vrijheid worden beroofd. Nederland heeft verder in 2010 het Nederland optioneel protocol bij het VN-antifolterverdrag (OPCAT) geratificeerd, waardoor de Nederlandse toezichtsorganen belast zijn met het toezicht op de naleving van dit protocol binnen de Nederlandse detentiesituatie. De internationale dimensie vormt daarmee een onmisbare dimensie in het systeem van toezicht op detentie.

Deel II

Systeem promoveren-degraderen gedetineerden

• Besproken wordt het systeem van promoveren en degraderen en de rechtspraak van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) daarover.

• Praktische tips: wat te doen wanneer je cliënt gedegradeerd wordt of niet gepromoveerd wordt. Nut van de schorsingsprocedure bij de schorsingsvoorzitter uit de RSJ zal hierbij ook besproken worden.

Detentiefasering/verlofverlening 

• Gedetineerden willen zo snel mogelijk in aanmerking komen voor overplaatsing van een HvB naar een gevangenis en willen daarna zo snel mogelijk in aanmerking komen voor verloven, plaatsing in een BBA (Beperkt Beveiligde Afdeling) en/of deelname aan een PP (penitentiair programma). Als advocaat krijg je dan ook zeer frequent de vraag naar de juridische mogelijkheden tot overplaatsing van een Huis van Bewaring naar een gevangenis en naar de mogelijkheden verloven, plaatsing in een BBA of deelname aan een PP te realiseren. Criteria daarvoor en relevante rechtspraak zullen besproken worden.

• Praktische tips.

Incidenteel verlof, re-integratieverlof en strafonderbreking

• Criteria voor incidenteel verlof, re-integratieverlof en strafonderbreking.

• Rechtspraak over verloven en strafonderbreking. Praktische tips.

De voorwaardelijke invrijheidstelling

• Het OM vraagt de laatste jaren veelvuldig om uitstel of afstel van de voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.). Als v.i. wordt toegekend, geschiedt dat vaak onder bijzondere voorwaarden die de vrijheid van uw cliënt beperken. De huidige wettelijke v.i.-regeling zal behandeld worden alsmede relevante rechtspraak.

• Tips voor een succesvolle verdediging bij een vordering tot uitstel of afstel van de v.i. en advisering in geval van (voor de cliënt belastende) bijzondere voorwaarden.

Positie zelfmelders

• De RSJ heeft een aantal belangwekkende uitspraken gedaan over de rechtspositie van zelfmelders. Deze zullen besproken worden.

Disciplinaire straffen en maatregelen

• Juridisch kader voor toepassing van straffen en maatregelen zal besproken worden.

• Relevante rechtspraak RSJ over oplegging van disciplinaire straffen en maatregelen.

• Praktische tips voor de rechtsbijstand van de advocaat in procedures m.b.t. straffen en maatregelen.

Gefinancierde rechtsbijstand in detentiekwesties

• De gefinancierde rechtsbijstand in beklag- en beroepszaken van gedetineerden is (lang) niet in alle gevallen verzekerd. Gedetineerde cliënten kunnen doorgaans zelf niet voor rechtsbijstand betalen. Besproken zal worden in welke gevallen een toevoeging verkregen kan worden.