Tijdens een leiderschapsprogramma zei een deelnemer: “Ondernemerschap voelt voor mij als iets uit een ander tijdperk. Hard, individueel, meedogenloos.” Het bleef stil. Niet omdat het overdreven was, maar omdat het herkenbaar klonk.

Misschien is ondernemerschap niet verouderd. Misschien is ons beeld ervan dat wel.

Waar ondernemerschap ooit voor stond

Wie teruggaat naar de oorsprong van het woord, ontdekt een andere betekenis dan we nu vaak hanteren. Ondernemen betekent letterlijk: iets op je nemen. Verantwoordelijkheid dragen voor iets waarvan je de uitkomst niet kent. Het Franse entreprendre gaat nog een stap verder: ertussen gaan staan om iets mogelijk te maken.

In de achttiende eeuw beschreef econoom Richard Cantillon de ondernemer als degene die onzekerheid droeg. Niet per se de eigenaar, maar de verbinder tussen vraag en aanbod. Ondernemerschap ging niet over winnen, maar over durven handelen zonder garantie. Over beweging brengen waar stilstand was.

Echt ondernemerschap durft onzekerheid te dragen, niet weg te managen.

Hoe ondernemerschap een wedstrijdmodel werd

In de twintigste eeuw veranderde dat beeld. Ondernemerschap werd steeds sterker verbonden met het individu, met bezit en met concurrentie. De ondernemer als held. Slimmer dan anderen. Sneller. Groter. Succes werd meetbaar in groei en marktaandeel.

Dit mentale model heeft veel gebracht. Innovatie, welvaart, schaal. Maar het heeft het begrip ook versmald. Ondernemerschap werd een wedstrijd. Ik tegen de ander. De ander als concurrent. En precies dit model begint nu te wringen.

De realiteit van nu vraagt iets anders

De wereld waarin organisaties opereren is fundamenteel veranderd. Vraagstukken zijn complex, systeemisch en onderling verbonden. Klimaat, zorg, technologie, arbeid. Geen enkele organisatie kan dit alleen oplossen. Concurrentie als dominant organisatiemodel loopt vast.

Hier raakt ondernemerschap aan bewustzijn. In de ontwikkeling van bewustzijn zien we een verschuiving van mentaal naar sociaal en integraal. Van ik of de ander, naar ik en de ander, naar wij als geheel. Met elke stap verandert ook de manier van ondernemen.

In het mentale bewustzijn is ondernemerschap competitief. In het sociale bewustzijn wordt het coöperatief. In het integrale bewustzijn wordt het co-creatief. Ondernemerschap verschuift van winnen naar bijdragen aan een gezamenlijk doel.

Ondernemerschap sterft niet uit. Het groeit uit zijn oude vorm.

Een concreet voorbeeld van die transitie
Een sprekend voorbeeld is Yvon Chouinard, oprichter van Patagonia. Hij begon als klassieke ondernemer, gedreven door productkwaliteit en groei. Maar gaandeweg zag hij de grenzen van concurreren binnen een vervuilend systeem. Beter zijn dan andere kledingmerken bleek onvoldoende als de industrie als geheel schade bleef aanrichten.

Patagonia koos bewust voor samenwerking met voormalige concurrenten, leveranciers en maatschappelijke organisaties om de sector te verduurzamen. De campagne “Don’t buy this jacket” was geen marketingtruc, maar een fundamentele herdefiniëring van ondernemerschap. Minder verkopen om het grotere geheel te dienen.

Uiteindelijk bracht Chouinard het eigendom van het bedrijf onder in constructies die winst structureel inzetten voor natuurherstel. Hier zie je de verschuiving van ondernemerschap als persoonlijk of economisch succes naar ondernemerschap als zorg dragen voor het geheel. Niet winnen van de ander, maar bijdragen met de ander.

Terug naar de kern, vooruit naar de toekomst

Opvallend genoeg brengt dit integrale ondernemerschap ons terug naar de oorspronkelijke betekenis van het woord. Ondernemerschap als het dragen van onzekerheid. Alleen niet meer alleen, maar samen. Niet vanuit controle, maar vanuit relatie. Niet om de werkelijkheid te beheersen, maar om ermee te werken.

Dit vraagt geen helden, maar volwassenheid. Leiders die ruimte maken voor meerdere perspectieven. Organisaties die besluitvorming zien als een proces in plaats van een machtsmoment. Professionals die hun gelijk kunnen loslaten ten gunste van gezamenlijk inzicht.

Waarde ontstaat niet ondanks verschillen, maar dankzij verschillen.

Drie praktische handvatten voor vandaag

1. Maak bewustzijn bespreekbaar
   Vraag niet alleen wat de strategie is, maar ook vanuit welk perspectief jullie ondernemen. Hoe zien we de ander. Als concurrent, partner of verrijking. Die onderstroom stuurt alles.
2. Ontwerp ondernemerschap als collectieve praktijk
   Haal ondernemerschap van het voetstuk van de individuele held. Richt teams, beloning en besluitvorming zo in dat gezamenlijke verantwoordelijkheid en co-creatie normaal worden.
3. Herdefinieer succes expliciet
   Voeg aan elke beslissing de vraag toe: waaraan dragen we bij. Niet alleen wat levert het op, maar wat maakt het mogelijk voor klanten, ketens en samenleving.

De vraag die blijft liggen

Dus is ondernemerschap niet meer van deze tijd? Het mentale ondernemerschap van controle, competitie en individuele glorie wel. Maar ondernemerschap in zijn oorspronkelijke betekenis, het bewust aangaan en dragen van onzekerheid om iets waardevols mogelijk te maken, is urgenter dan ooit.

De toekomst van ondernemerschap vraagt geen nieuw woord, maar een dieper begrip van het oude. De vraag is niet of jij ondernemer bent. De vraag is: wat neem jij op je. En durf je dat alleen te dragen, of samen.