De governance rond openbare ruimte is in beweging. Stedelijke openbare ruimte is veel meer dan een mooi decor. Het is ook een onmisbare infrastructuur voor gelijkheid, duurzaamheid en productiviteit. Goed ontworpen en beheerde pleinen, straten en parken leveren sociale verbondenheid, economische waarde en klimaatmaatregelen op die hun kosten ruimschoots overtreffen.

Naast sociale en ecologische functies legt ook stadslogistiek een steeds zwaardere claim op de schaarse ruimte. Waar stoepen, laad- en losplekken en verblijfsruimte ooit randverschijnselen waren in het mobiliteitsbeleid (vaak gezien als kostenpost) zijn het nu felbegeerde plekken voor pakketkluizen, microhubs, inleverpunten, deelmobiliteit en laadpunten. De openbare ruimte is daarmee een schaars goed geworden dat gemeenten actief moet beheren, nu steeds meer partijen er een claim op leggen. Dat vergt beleid over hoe om te gaan met die claims.

Waarom publieke ruimte ertoe doet

In verdichtende steden moet de openbare ruimte meerdere functies tegelijk dragen: bushaltes, fiets- en busbanen, laad- en losplekken, terrassen, afhaalpunten, pakketkluizen en mobiliteitshubs. De vragen komen nog eens bovenop ruimte voor spelende kinderen, ontmoeting, ontspanning en verplaatsen. Steden moeten meer 'ruimte maken'. Het traditionele “wie het eerst komt, wie het eerst maalt” leidt tot inefficiëntie, ongelijkheid en verslechtering van de leefkwaliteit. Daarom pleiten beleidsmakers en onderzoekers voor een integrale infrastructuurbenadering, met instrumenten als vergunningen, dynamische prijzen en service-eisen.

Pakketkluizen: gedrag en netwerkontwerp

Sinds COVID-19 is veel onderzoek gedaan naar de adoptie van pakketkluizen. Belangrijkste succesfactoren zijn nabijheid, toegankelijkheid, gebruiksgemak en lage risico-perceptie. Bekendheid vergroot het gebruik, en simpele nudging (zoals informatie over de dichtstbijzijnde kluis of duurzaamheidsvoordelen) kunnen gedrag sturen.

Locatie en netwerkontwerp zijn doorslaggevend. Co-locatie met OV-knopen verhoogt de vraag en verkort afstanden, maar kan ook leiden tot piekdrukte en wachttijden. Multi-criteria locatiemodellen bieden inmiddels robuuste handvatten voor gemeentelijk beleid. Daarbij spelen ook rechtvaardigheid en bereikbaarheid een rol: zonder sturing ontstaat er ongelijkheid tussen centrum en periferie. Gemeenten kunnen dit voorkomen door bewust te plannen in buitenwijken en bij OV-haltes.

Steeds meer Europese steden reguleren de plaatsing, clustering en inpassing van kluizen. Ontwerpregels voor gevelintegratie en maximale clusteromvang moeten wildgroei voorkomen. Intussen breiden marktpartijen als InPost, DHL en Geopost hun netwerken snel uit, waardoor de concurrentie om toplocaties toeneemt. Wie krijgt de lusten en wie de lasten?

Mobiliteitshubs: van pilot naar netwerk

Mobiliteitshubs ontwikkelen zich van kleinschalige pilots naar stedelijke netwerken. Ze combineren deelmobiliteit met pakketkluizen voor leveringen en retouren, fietsenstalling en laadinfrastructuur. Deze multifunctionaliteit versterkt hun rol in duurzame stadslogistiek, maar roept ook vragen op over grondeigendom, exploitatie en financiering. 

De uitdaging voor stedenbouwers en beleidsmakers is om de voordelen te ontsluiten met inclusieve strategieën op basis van brede welvaart, slimme financiering, betrouwbare data en samenwerking tussen alle betrokkenen. Nu de wereldwijde stadsbevolking blijft groeien, zal de kwaliteit van de openbare ruimte steeds bepalender worden voor de kwaliteit van het stadsleven. Alleen met een integrale aanpak kan de stad publieke ruimte eerlijk verdelen en tegelijkertijd de logistiek en mobiliteit van de toekomst faciliteren.

Beleidsaanbevelingen voor professionals

• Maak een integraal ruimteplan: behandel pakketkluizen, microhubs en mobiliteitshubs als kernonderdelen van de stedelijke infrastructuur, naast OV, lopen, fietsen en parkeren.

• Gebruik data en digitale tools: monitor bezettingsgraden, gebruikspatronen en effecten op leefkwaliteit data.

• Stuur op rechtvaardigheid: voorkom ongelijkheid door ook in perifere wijken en kwetsbare buurten voorzieningen te plannen, niet alleen op toplocaties.

• Reguleer vormgeving en clustering: stel duidelijke ontwerp- en inpassingsregels op voor lockers en hubs om wildgroei en rommelige straatbeelden te vermijden (ook voor het beheer).

• Ontwikkel gezamenlijke exploitatiemodellen: stimuleer 'white label' oplossingen en samenwerking tussen logistieke partijen om publieke ruimte efficiënter te benutten.

Walther Ploos van Amstel.