De impact van Virtual Reality

Heb je al eens een VR-bril opgezet? Het voelt wat lullig en zo ziet het er ook uit. Maar dan! Wauw! Alsof je met de teletijdmachine van Professor Punt naar een andere wereld wordt gekatapulteerd. Daar neem je de gedaante aan die je altijd had willen hebben – of juist niet – en hup, daar ga je. Je treft in 3D nieuwe mensen, ziet steden, stranden en musea waar je altijd al eens naartoe wilde. En nu ben je daar.

Het begon online

Voor de jongere generaties is hun aanwezigheid in de digitale wereld zo vanzelfsprekend dat die niet onder hoeft te doen voor hun positie in de fysieke wereld. Sterker nog, het gedrag in de fysieke wereld is voor die generatie vaak een uitvloeisel van wat in de virtuele wereld ontstaat, van koopgedrag en feestjes tot oplichting en vechtpartijen.  

Bij onze online vergaderingen blijf je in je fysieke eigen omgeving. Maar als je 3D zou vergaderen? Is de kans dan reëel dat je jezelf in die zaal aanwezig voelt, terwijl je nog steeds gewoon in je eigen kamer zit? Dat begint er op te lijken. En stel dat we online vergaderen geregeld hebben afgewisseld met bijeenkomsten waarbij we elkaar wel fysiek hebben ontmoet. Weet je dan nog bij welke beslissingen je fysiek bent geweest en bij welke virtueel? Ik heb me er al eens in vergist. Geen wonder, want je hersenen halen ze gemakkelijk door elkaar. Maar, wat doet het er toe? Er is gesproken, geïnformeerd, gediscussieerd en besloten; en of je daar fysiek of virtueel bij was, maakt weinig verschil. Je was er in elk geval bij. Het traditionele onderscheid tussen fysiek en virtueel vervlakt.

Het wordt virtual reality

Virtual reality gaat in je beleving een hele dimensie verder. Dat geldt zeker – maar niet alleen -  voor de doorontwikkeling naar een levensechte, perfecte virtual reality omgeving. Ook wel ‘Full VR’ genoemd door filosoof David Chalmers[1], in zijn podcast over de betekenis van digitale werelden. Daarin vraagt hij zich af of we misschien zelf al leven in een gesimuleerde wereld.

Ook zonder VR zijn daar voorbeelden van, met name in Japan, waar kunstmatige intelligentie en robotica vergaande interactie met levenloze wezens mogelijk maken.

Zo zijn er duizenden Japanners die een niet-officieel huwelijk zijn aangegaan met een fictieve personage. De Gatebox is voor deze eenzame mannen op de markt gebracht; zo kunnen zij communiceren met hun virtuele geliefde als een hologram. Het zijn vooral jonge mannen die zo een serieuze liefdesrelatie aangaan, en zich identificeren als ‘fictosexueel’.[2]

Die moeten we nog even toevoegen aan LHBTI

Succes komt na mislukking

De technologische ontwikkelingen met virtual reality creëren een enorme versnelling van de mogelijkheden. Heb jij in je auto al 3D projectie op je voorruit om je de weg te wijzen? Over een paar jaar standaard of tegen een kleine meerprijs. 

Het grootste initiatief dat past in de versnelling van virtual reality is nu Metaverse van Facebook. Dat Second Life geen succes werd, betekent niet dat Metaverse ook wel zal mislukken. Mislukkingen kunnen jaren later in een andere context een succes worden, zelfs vliegtuigen. De Jumbojet 747 is ontworpen voor militaire doeleinden en werd een kostbare mislukking. De vondst om er dan maar een vrachtvliegtuig van te maken leverde wel wat orders op, half vracht half passagiers verkocht al beter en als passagiersvliegtuig werd de 747 een mega succes.
Podcasts hebben er ook lang over gedaan voor ze doorbraken. In 1997 werd het concept beschreven, in 2004 dook de term postcast op, en werd Adam Curry de drijvende kracht achter dit ‘radio-on-demand’ concept. Toen alleen te beluisteren via Apple’s iPod, en pas een succes toen dat via elke browser op PC en smartphone kon.

Als Metaverse een alomvattend internet wordt waarin je jezelf kunt onderdompelen via je eigen avatar in een 3D omgeving, dan is leven in een gesimuleerde parallelle wereld geen fantasie meer. Wat gaat dat betekenen?

Je bewustzijn verhuist mee naar een parallelle wereld

Met Full Virtual Reality ben je aangekomen in een digitale wereld die zo perfect is dat je neurale systeem deze als de werkelijkheid waarneemt. Je bewustzijn kan dan zomaar meeverhuizen naar wat je brein waarneemt. Is dat dan voor jou ook de werkelijkheid? Filosofen hebben het er druk mee. Ze hebben interessante redeneringen, maar ik blijf liever praktisch.

In “Anatomie van de Verleiding – neuromarketing toegepast”[3] geef ik voorbeelden waarmee je beter begrijpt hoe je zintuigen waarnemen. En hoe die waarnemingen in je brein worden geïnterpreteerd. Die waarnemingen van je zintuigen en de interpretatie in je neurale systeem zijn in de virtuele wereld niet anders dan in de fysieke wereld. Ze doen wat ze altijd doen. Tussen de fysieke en de virtuele werkelijkheid zien de zintuigen geen verschil. Bijvoorbeeld: je voeten staan volgens je brein niet meer op de vloer waar je fysiek op staat. Je zintuigen nemen waar dat je ergens in de bergen staat, genietend van prachtige uitzichten, of op een schip en je voelt de deining. Een voorzichtige stap richting afgrond is in eerste instantie doodeng. Maar als het brein vaststelt dat je niet valt, went het daar aan. En anticipeert het daarop. Zo wandel je rustig over de griezeligste paadjes.

Het kan nog gekker

In Anatomie van de Verleiding staan voorbeelden beschreven - bijvoorbeeld over pijnstillers - waarbij je hersenen anticiperen op wat ze verwachten. En die verwachting als de werkelijkheid aannemen. Zelfs als de verwachting helemaal niet uitkomt, ervaar je die wel degelijk als de werkelijkheid. Bekend zijn de voorbeelden van placebo’s. En dat zijn nog fysieke dingen. Als medicijnen en placebo’s virtueel zijn, verandert dat niets aan de waarnemingen en interpretatie. Kortom, we zitten raar in elkaar. Je hersenen anticiperen op verwachtingen die niet worden waargemaakt, maar houden ze toch voor waar.

Is het bedrog? Nep? Fantasie? Verbeelding? Geen van alle, of alles tegelijk? Doet dat er toe? Ik denk van niet. Je geniet van een gepercipieerde werkelijkheid, ook als die is gesimuleerd. Wat het ook is, het is wat je ervaart.

Leeft de volgende generatie in gesimuleerde parallelle werelden?

Ons dagelijks leven in de virtuele wereld wordt mede aangestuurd door sociale media, door zoekmachines die je voorkeuren kennen, influencers en je eigen groep. Dat is bekend. De technologie creëert een gesimuleerde, virtuele wereld die door het brein als de werkelijkheid wordt  beleefd. Wordt dat een nieuwe, alternatieve wereld?

Kun je zo een prima leven leiden in een virtuele simulatie? Een beetje. Zoals de Japanse fictosexueel.

En zoals (meestal) jongens met een permanente obsessie voor gaming waar ze een groot deel van hun tijd aan besteden; niet gesimuleerd, maar wel een virtuele realiteit.

En zeezeilen dan?

Vergeet niet dat je net zo goed geobsedeerd kunt zijn door zeezeilen en daar een groot deel van je leven aan besteedt. Of aan het repareren van oude klokken, of de transcriptie van Egyptische hiërogliefen; de keuze is reuze. Obsessies voor offline fysieke fascinaties waar mensen een groot deel van hun leven aan besteden zijn er dus net zo goed. Niks virtueel of gesimuleerd. Leven die liefhebbers daarmee ook in een parallelle wereld? Dat hebben we in elk geval nooit zo genoemd, maar de fysieke versie is in essentie weinig anders.

Een gesimuleerde parallelle wereld is een tot de verbeelding sprekende term. Maar de ‘werelden’ die mensen voor zichzelf creëren kunnen wel of niet gesimuleerd zijn, en virtueel of fysiek. Voor je hersenen maakt het niet uit. Die vinden alles best. Maar de online versies zullen wel massaler worden.   

Poppenkast en poepen

Tenslotte een persoonlijke herinnering waar ik me over heb verwonderd: vanaf mijn 10^e jaar tot het 10e jaar van mijn jongste dochter speelde ik poppenkast voor kinderen. Geen cultureel hoogtepunt; veel verder dan papier-maché en wat lappen kwam ik niet. Maar binnen een paar minuten ging het publiek zo volkomen op in de voorstelling dat ze de hele omgeving vergaten. De simpele poppen werden door hun neurale systemen beleefd als levende personen, die ze toeschreeuwden en riepen waar het gevaar was. Sommige kinderen moesten plassen van spanning. Je hebt dus geen Full VR nodig om de werkelijkheid te simuleren; het kon kennelijk ook met mijn simpele poppen. Ik was er altijd verbaasd over, maar nu begrijp ik het zelf.

Niets ten nadele van Full VR, maar één ding van de virtuele parallelle wereld moet je niet vergeten. Hoezeer je je ook laat onderdompelen in Metaverse’s alomvattend internet, op een gegeven moment moet je poepen. Dat zie ik virtueel niet gebeuren. Je moet gewoon naar de WC. En dat brengt je terug naar je basis als mens. We zijn ondanks alles toch biologische wezens. Poepen blijft poepen.

Paul Postma 
paul.postma@ppmc.nl

[1] David Chalmers, Podcast Virtual Reality is reality, too. 14 januari 2022. https://www.vox.com/vox-conversations-podcast/2022/1/12/22868445/vox-conversations-david-chalmers-the-matrix-reality

[2] The New York Times, New York | Ben Dooley, Hisako Ueno | 01 juni 2022

[3] Anatomie van de Verleiding – neuromarketing toegepast, Boom, Amsterdam, 4^e druk 2018