Samen klinkt goed, maar samen lukt niet vanzelf. In mijn bijdrage aan het congres neem ik je mee in een zoektocht naar wat er nodig is voor échte samenwerking in verandering. Over verbondenheid, verbinding en verschil. En waarom we zonder die drie geen beweging krijgen.

Dit fragment geeft alvast een voorproefje

Het was een opmerkelijke verschijning in 2019, in het gemeentehuis in Leeuwarden. Midden in de ontvangsthal stond een vitrine met 133 poppetjes. Wie weleens contact had gehad met een ambtenaar van de gemeentelijke organisatie zou zomaar eens een van die 133 poppetjes kunnen herkennen. Ze zijn stuk voor stuk in de vitrine geplaatst door kunstenaar Hein de Graaf, zelf ook woonachtig in de Friese hoofdstad.

Het Huis, heet het werk. Hein heeft samen met twee stagiaires iedere medewerker van de gemeente Leeuwarden (die dat wilde) geïnterviewd en gescand. Gescand? Jazeker. De scan nam zo’n dertig minuten in beslag, zodat de replica op een schaal van één op tien door een 3D-printer kon worden gemaakt. In de aansluitende interviews werd gevraagd naar een aantal zaken. Wat is je interesse? Wat is je drive? Wat wil je veranderen aan de organisatie? Wat wil je verbeteren? Op basis van de gesprekken kreeg de persoon, in de vorm van zijn of haar replica, een plek in een grote vitrine. Iedere persoon stond op een eigen stationnetje, een eigen uniek voetstuk zo je wil. Met een nummer erbij, zodat je de kern van ieders verhaal kon teruglezen. Alle 133 stations stonden met elkaar in verbinding. Letterlijk, via het spoor van draden dat de poppetjes met elkaar verbond. Figuurlijk, via de overeenkomsten en verschillen die terug waren te lezen in de verhalen.

Wat in al zijn simpelheid zo enorm krachtig is aan het kunstwerk van Hein de Graaf is de visualisatie van de intermenselijke verbinding. Stel je voor dat je een van de medewerkers van de gemeente Leeuwarden bent. Daar sta je dan. In de vitrine. Waarheidsgetrouw, maar heel veel kleiner dan je eigenlijk bent. Honey, I shrunk the employee. Een uit de 3D-printer vervaardigde replica van jezelf. Vergezeld van een persoonlijk verhaaltje dat je verbindt met jouw collega’s (of niet). Het beschrijft de gemeentelijke organisatie – en haar verlangens naar anders en beter – als geen ander. *

Het voorbeeld illustreert precies wat we altijd schrijven in veel van onze veranderplannen. ’De kracht van wij samen. Mede mogelijk maken. Samen vernieuwend leren.’ En ga zo maar door. Maar hoe mooi de ambities over samenwerking ook staan beschreven, dat verlangen botst vaak op de realiteit. Want heel vaak vertrekken we vanuit verschil. Dan koesteren we de tegenstellingen. Gaan we verschillen uitbuiten. In organisaties spreken we dan over een ‘wij-zij’- dynamiek.

We doen het allemaal: afstand creëren, vaak zonder het door te hebben.

• Door structuren die ontmoeting vermijden: ‘Iedere afdeling heeft zijn eigen bedrijfsbureau.’
• Door context te gebruiken als excuus: ‘Ons team is nu eenmaal anders.’
• Door ons te verschuilen achter specialisatie: ‘Niemand begrijpt mijn werk, dus ik doe het liever alleen.’
• Of door werkmethoden heilig te verklaren met als heerlijk argument: ‘Ja, dat werkt daar misschien wel, maar bij ons is het echt anders…’ Klinkt bekend? 

Dit benadrukken van de eigen positie heeft een prettig effect: het sorteert veel gezamenlijkheid binnen je team of afdeling. Toch is het een catch 22: wie gezamenlijkheid creëert door het benadrukken van verschil, creëert tegelijkertijd de voedingsbodem voor een kloof. Een kloof met anderen die eveneens het verschil met jou expliciteren.

Het overbruggen van de kloof om elkaar echt te vinden, vereist dat we over die grenzen heen denken en doen. Maar aan wie is die eer? Gaat het over ons vermogen om echt verbinding te maken met anderen, om nieuwe dingen te realiseren, om de krachten van verschillen te bundelen? Of gaat het over mijn (of jouw!) vermogen om echt verbinding te maken met anderen, om nieuwe dingen te realiseren, om de krachten van verschillen te bundelen? *

Misschien ligt de waarheid wel in het midden. Samen kan niet zonder jou. Nee, samen hangt niet allemaal van jou af. Maar samen hangt ook van jou af. Verbondenheid kan niet zonder verbinding. En vice versa.

Om echt te snappen hoe we 1+1=3 kunnen realiseren in tijden van verandering moeten we nog dieper graven: hoe ontstaat verbinding? En hoe kun je verbindend veranderen? Daarover meer tijdens mijn bijdrage op het Jaarcongres Veranderen met Impact op 15 oktober 2025.