Begin september kleurden de Amsterdamse grachten opnieuw blauw van de zwemmers die zich inzetten voor de strijd tegen ALS. Duizenden mensen zwommen van de Keizersgracht naar het Marineterrein, velen voor een vriend of familielid. Koningin Máxima en koning Willem-Alexander moedigden hun dochter Ariane aan vanaf de kant. Het was een prachtig evenement in steeds schoner water. Amsterdam moet zijn water koesteren.

Druk op het water neemt toe

Naarmate de stad verdicht, neemt de druk op het water toe. Ze zijn vaarwegen voor woonboten en rondvaarten, speelterrein voor feestboten, logistieke routes voor de binnenvaart, afval, bouw en bevoorrading, plek voor sloepen, terrassen en evenementen als Sail en Pride. Maar, de grachten zijn er ook om droge voeten te houden. De rol van water in Amsterdam bij klimaatadaptatie is van levensbelang.

De logica van “wie het eerst komt, wie het eerst maalt” werkt niet meer. Het leidt tot chaos, ongelijkheid en overlast. De grachten verdienen hetzelfde zorgvuldige beheer als parken, fietspaden en ov-knooppunten en als de hoofdgroenstructuur. 

Het combineren van functies kan meerwaarde opleveren, zoals rondvaart die ook collectief vervoer biedt of bouwlogistiek die goederenstromen bundelt. Maar dit roept ook spanningen op. De druk op populaire grachten zorgt voor opstoppingen en dwingt keuzes af tussen duurzaamheidsdoelen, bereikbaarheid, leefbaarheid en efficiëntie.

Niet overlaten aan de markt

De vraag is hoe we de grachten toegankelijk houden voor alle Amsterdammers, maar ook de rol van water bij klimaatadaptatie kunnen versterken. Marktgedreven gebruik door toeristische exploitatie dreigt de balans te verstoren, terwijl buurten verder van het centrum achterblijven in voorzieningen en toegang tot water. De gemeente kan tegenwicht bieden door ruimte te reserveren voor bewoners, voor wonen op het water, voor duurzame logistieke functies en voor klimaatadaptatie. 

Daarbij hoort regie op de ruimte. Afspraken over clustering van aanlegplaatsen, integratie in de kade-inrichting, wandelroutes langs het water, klimaatmaatregelen en het beperken van commerciële exploitatie zijn noodzakelijk. Alleen door samenwerking tussen gemeente, het waterschap, ondernemers en bewoners kunnen de grachten blijvend bijdragen aan klimaatdoelen en leefbaarheid.

Hoofdwaterstructuur

Het water in Amsterdam is geen decor of toeristische etalage, maar een onschatbaar kapitaal van ons allemaal; voor mensen, planten en dieren. Het water moet worden gezien als onderdeel van de stedelijke infrastructuur, naast wegen, fietsroutes en ov, naast de ondergrondse infrastructuur en naast de hoofdgroenstructuur. Er is een hoofdwaterstructuur nodig; wat is de visie op water in Amsterdam?

Dat vraagt vervolgens om nieuwe instrumenten als waterbeheer, vergunningen, variabele tarieven en toegangsregels die bijdragen aan duurzaamheid en leefbaarheid. Soms is de beste gracht een lege gracht; water als plek van rust en ontspanning. Dynamische vergunningen, toegangsregels en heldere normen kunnen vervolgens helpen om het schaarse water te verdelen en te verbinden aan duurzaamheids- en leefbaarheidsdoelen.

Balans vinden tussen logistiek en mobiliteit, leefbaarheid, klimaatadaptatie en rechtvaardige toegang vraagt om een integrale visie op het water in Amsterdam. Losse pilots en incidentenpolitiek volstaan niet (meer). De grachten zijn de ruggengraat van de stad. Het is tijd om ze te beschermen als gedeelde, waardevolle openbare ruimte.

Walther Ploos van Amstel.

Foto: Bram Sniekers