Regelzucht en systeemdwang maken de publieke sector kapot

De toeslagen-affaire en het aardgas-dossier laten zien hoezeer NL geteisterd wordt door de DOOMLOOP van bureaucratie en falende uitvoering. Het gepolder en geregel leidt tot vertraging en wanhoop. Beide affaires leiden tot idiote toestanden. De kranten staan er vol mee. We dachten dat we een prima georganiseerd land waren maar we zijn door de mand gevallen. Veel misbaar ook in TV-praatprogramma's en social media.

De publieke sector wordt belangrijker gevonden dan ooit. We hebben een goed functionerende overheid nodig, broodnodig. Een duidelijk positieve herwaardering dus, terwijl tegelijk de verontwaardiging over missers toeneemt. En terecht. De afgelopen periode hebben we in ManagementSite over deze ontwikkeling veel gepubliceerd. Wat leren we ervan? Een  overzicht en enkele conclusies, bondig en compact. Met links naar achtergrond informatie.

Ik begin met de rol van de tweede kamer. Daar begint de narigheid. Onbedoeld, maar toch op weg naar foute boel. Een volgend artikel gaat in op de vaak gammele organisatie van het werkveld en op het  functioneren van de uitvoerende organisaties zelf.

Waar gaat het mis. Wat is het patroon. Wat kan je eraan doen. Hoe narigheid voorkomen.

Voorbeelden van missers

Is het met het toeslagen-schandaal en de vaccinatie-affaire gedaan? Bij lange na niet. Hier volgen een paar stevige missers en schandalen in de dop:

• De compensatie van de aardbevingsschade in Groningen stagneert. Men is er al jaren mee bezig. De uitbetalingen zijn op de vingers van één hand te tellen.
• De Q-koorts affaire in Brabant. Jarenlang verdoezeld en nog steeds in de doofpot gehouden.
• De chronische achterstanden bij het UWV, GGZ, jeugdzorg en tal van andere publieke taken.
• Het monster van de privacy wetgeving belemmert urgente uitvoerende taken zoals we nu bij de corona-pandemie zien. Met de privacy-wetgeving hebben we Kafka naar binnen gehaald. Zoals een lid van het OMT opmerkte: ‘In vredestijd is er misschien met al die regels te leven, in oorlogstijd werkt het zeer belemmerend’.
• Het afknijpen van de salarissen in de zorg, onderwijs en politie is schandalig. Ik snap niet dat we vele miljarden in een enkel bedrijf kunnen stoppen terwijl onze publieke dienstverleners in deze sectoren er bekaaid af komen
• De voortschrijdende bureaucratie in deze drie sectoren werkt verlammend en is voor medewerkers een ellendige last. De ‘DOOMLOOP’ van regelzucht en systeemdwang eist een hoge tol. Werkplezier en betrokkenheid van het personeel worden er ernstig door aangetast. Zo’n 40% van de instromers in de zorg verlaat de zorg weer binnen twee jaar. Ongelooflijk!
• De telkens weer falende ICT-systemen bij veel overheidsorganisaties zorgen voor narigheid. Bovendien blijven de gammele systemen gulzig het overheids-geld opslokken. De aanbevelingen van de commissie Elias hebben, zoals destijds in dit magazine al aangekondigd, deze narigheid niet kunnen bedwingen. Integendeel: ‘Laat de muppets maar betalen.’
• Niets doen is ook een optie. We lieten de Q-koorts voortwoekeren. En dan het adoptie-schandaal. Dat begon al in de 60er jaren van de vorige eeuw. Het werd kinder-roof en kinder-handel op grote schaal. Vanaf het begin waren er berichten over. Pas recent wordt gepoogd dit te stoppen.

Wat gaat er mis en hoe aanpakken? Lees alvast de volgende 2 bijdragen.

• De dolgedraaide ‘DOOMLOOP’ van regeldwang & bureaucratie Veel publieke diensten kraken van de problemen in de uitvoering. Hoe aanpakken?
• De weg geplaveid naar volgend ICT debacle bij de overheid?

Het patroon

Onze overheid blijkt te vaak onmachtig om alert te reageren op wantoestanden. De onmacht kent een duidelijk patroon: Vanuit de Tweede Kamer zijn er vragen en kritiek. De bewindsman reageert met de toezegging van nader onderzoek en meer openheid. Vaak ook met het aanstellen van een speciale commissie of 'taskforce'. Ondertussen verandert er zo goed als niets. Vervolgens komt het parlement met meer wet- en regelgeving.

Regeldrift

En dan gaat het vaak mis. Regeldrift en bureaucratie gaan regeren.

• Gaat het met de overheids ICT na de parlementaire enquête nu beter? Ik merk niets dat daarop wijst. Integendeel.
• Loopt het in Groningen met de compensaties voor de aardbevingsschade nu eindelijk soepel? Geen sprake van. Wel is al duidelijk dat de kosten van het geregel meer zullen bedragen dan het totaal uit te betalen schade-bedrag.
• Bij de belastingdienst zien we hetzelfde. Er worden zelfs speciale staatssecretarissen aangesteld om de toeslagen affaire op te lossen. Hoe bestaat het dat er gekozen wordt voor de opbouw van gedetailleerde dossiers over elk van de duizenden slachtoffers. Bewerkelijker en tijdrovender kan niet. Men blijft zich  vastklampen aan regeldrift en systeemdwang. En de slachtoffers maar wachten.

Als we niet uitkijken lopen we telkens vast in de bureaucratie.

De DOOMLOOP

Mensen raken gevangen in de DOOMLOOP van regeldwang en systeemdrift. Vaak aangejaagd door een zichzelf versterkend interactiepatroon. De betreffende uitvoerende organisaties, departementen en vaak ook de media doen volop mee aan zo’n interactie-patroon. Echter de rol van de Tweede Kamer mogen we zeker niet uitvlakken. Elders schrijf ik daarover:

“Een politicus of bestuurder op zo'n functie of positie, hoort toch te weten wat de effecten zijn van wet- en regelgeving. Je moet weten wat het betekent voor de uitvoering, wat voor effecten het oproept. Zo moeilijk is dat niet. De  Paarse Krokodil, het gejammer over bureaucratie en regelzucht. Daar heeft iedereen toch weet van. En er dan toch rustig aan bijdragen! Deze onnozelheid vind ik weinig professioneel en moeilijk te rechtvaardigen.”  Bron: De DOOMLOOP van falende uitvoering van publieke organisaties.

Ik pleit voor een scherp bewustzijn van de automatismen zoals hierboven beschreven in ‘Het patroon’,  'Regeldrift' en 'Doomloop', leidend tot het zogenoemde 'Systeemfalen'.

Maar  systemen maken geen regels. Het zijn mensen zoals u en ik die ze overdenken, maken, uitvoeren en controleren. Daar ligt ook altijd de sleutel tot oplossing. Het is en blijft 'mensenwerk'. Dat begint met de herkenning van het achterliggende destructieve interactie patroon. Een patroon dat altijd nauw verbonden is met machts- en afhankelijkheids-relaties. Waarom lukt het bijvoorbeeld EZ en Sociale Zaken/Minister Koolmees wel om zonder omwegen bedrijven en ondernemers snel te hulp te komen?

Nog twee citaten:

“De les is dat de alarmbellen moeten gaan rinkelen, zodra problemen gezien worden als systeem-falen, vicieuze cirkels, destructief patroon of als DOOMLOOP van regelgeving en systeemdwang.”
Dan is het vaak al te laat! Dus eerder voelen aankomen. Met enig oplettendheid is dit goed mogelijk. Je moet er wel op gespitst zijn, natuurlijk!

'Versimpeling van het stelsel, minder regels en vereenvoudigen van werkwijze' krijgen als het goed is alle aandacht. De trieste types die dan telkens weer op de rem trappen kennen verschillende vermommingen. Hun belangrijkste tactiek is die van ‘Het is complexer dan u denkt'. Enkele bedenkelijke uitingen heb ik in Het is zo complex…   ammehoela  beschreven.”

Maatregelen

- Stop de doomloop van wet- en regelgeving. Laat eenvoud bij de wet-en regelgeving regeren.
- Trap niet in de valkuil van 'Het is zo complex'.
- Stop met onderzoeken en enquêtes; ook geen commissies of taskforces aanstellen. Begin met oplossen en aanpakken.
- De reguliere lijnorganisatie is verantwoordelijk. Aan het werk. De betreffende directies moeten het zien te klaren zonder omwegen. Co-creatie van uitvoering en departement om de knoop door te hakken.
- Let als Tweede Kamer op de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving waar je als parlement mee komt. Initieer en steun krachtig acties ter vereenvoudiging van al bestaande wet- en regelgeving.
- Eis dat departementen en uitvoerende diensten hieraan bijdragen met concrete initiatieven i.p.v. meer beleid, onderzoek en commissies. Meer 'doen' dus. Verlang van toezichthouders en inspecties dat ze dit faciliteren en zo nodig afdwingen.

Weten & Snappen is nog niet Doen!

Eigenlijk heel eenvoudig deze aanbevelingen! Dat kan toch geen probleem zijn? Dat is nu juist wél het probleem. We onderschatten telkens weer de verleiding van de Doomloop en de kracht van Interactiepatronen. En daar gaan  we weer. Regeldrift en systeemdwang rukken op. Kafka grijnst en de menselijke maat verdwijnt. Zie:

• De DOOMLOOP van falende uitvoering van publieke organisaties.
• Beheersen interactie-patronen onze organisaties?

Slot

Is dit het hele verhaal. Nee! Over het functioneren van uitvoerende organisaties met de betrokken departementen blijven te vaak nog de volgende drie vragen spelen.

1. Wat in de uitvoerende organisaties beter doen.
2. De sturing vanuit het departement. Wat kan beter.
3. De organisatie en regie van het werkveld. Hoe beter.

We zullen daar nog menig artikel over publiceren.

Willem Mastenbroek, hoofdredacteur ManagementSite.

Noot

Zijn de politici in de Tweede Kamer schuldig aan de belastingaffaire? Ik denk dat het woord ‘schuldig’ niet past. Welk woord wel past weet ik niet, misschien 'medeplichtig'?  Is het niet iets meer dan dat? Ik vind het beter hun rol te omschrijven: Als ze al schuldig zijn dan zit het kwaad in het onnozele en vanzelfsprekende. Bijvoorbeeld in een zekere ego-drift om te scoren. Nou en? Daarvoor ben je politicus. Je moet je op de een of andere manier onderscheiden en zichtbaar zijn. Je staat onder druk van kiezers, collega's en partij-bestuurders. Een ferm optreden met een mooi voorstel of amendement van jouw hand is dan meer dan welkom. Lobbyisten, pressiegroepen en NGO's eisen ook van alles. Laten we daarbij ook de rol van de media niet vergeten. Zij doen mee met interviews en rapportages. Columnisten trekken aan de bel. Iedereen doet mee aan de jacht op de fraudeurs. Kortom, de stuwing vanuit de steeds langere en dichtere afhankelijkheidsketens waarin je, juist als politicus verkeert, neemt alleen maar toe. Dit doet niets af van het feit dat dat langzamerhand de negatieve effecten van deze handelwijze meer dan bekend zijn evenals de maatregelen om dit onheil te voorkomen. Dus toch schuldig? Bron: De DOOMLOOP van falende uitvoering van publieke organisaties.