Hulde Harm, met geduld, liefde en zuiverheid in taal kom je zoveel verder.

Dank je wel voor je aanvulling en commentaar, Harm.

Ik ben het met je eens dat het geen kwaad kan om regelmatig met elkaar in gesprek te gaan en te onderzoeken of dat wat je aan het doen bent nog past bij wat je voor ogen hebt, of dat je je toch teveel laat afleiden door bijzaken dan wel systemen die zo hun eigen wil hebben. Dat kan zeker nuttig zijn, dus doe dat vooral.

Ik wil echter twee kanttekeningen plaatsen bij jouw reactie. De eerste is dat jij de organisatie beschrijft als een bovenindividuele entiteit cq een entiteit die groter is dan de mensen die haar vormen. In mijn optiek is dat een reïficatie: er is naar mijn mening niet iets dat boven, onder of tussen mensen staat, er zijn alleen maar mensen met hun wensen, en die in processen verwikkeld zijn die wij reïficeren tot 'de organisatie' etc. Die wensen kunnen ze delen (in de verschillende betekenissen van het woord), maar dat maakt nog niet dat er 'iets' is waar ze dat aan zouden kunnen ophangen.

De tweede kanttekening gaat over macht: in jouw beschrijving van het gesprek over het gezamenlijke streven ontken je naar mijn mening de factor macht, opgevat als een spel van krachten. Mensen proberen, naast dat ze samenwerken aan gezamenlijke doelen, ook hun eigen doelen naar voren te schuiven, anderen te beïnvloeden, waarbij ze soms druk uitoefenen... Dat hoeft overigens niet per se negatief te zijn, want, zoals Foucault beschrijft, creëert macht ook. Bijvoorbeeld een beeld van een gezamenlijk streven, waar mensen enthousiast over kunnen raken en waar ze zin uit kunnen putten. Het gevaar dat altijd op de loer ligt is dat mensen zich laten verleiden om iets te doen dat niet in hun belang is, of dat meer in het belang van anderen is dan van henzelf. Dan praat je al bijna over uitbuiting of geweld van organisatie (wat dus wat anders is dan 'geweld van dé organisatie').

Dankjewel Ben, voor je kanttekeningen bij mijn artikel. Ik hoop dat de redactie ons toestaat dit gesprek voort te zetten.

Ik begrijp je eerste kanttekening en ja, je hebt gelijk, ’organisatie’ is een reïficatie. Daar bedoelen we mee dat we een abstract begrip gaan opvatten als een ding waar we eigenschappen aan toekennen van, bijvoorbeeld, mensen. In de logica staat reïficatie dan ook bekend als een drogreden. Ik begrijp dat dit de reden is voor je bewering dat organisaties geen bedoeling kunnen hebben, omdat alleen mensen dat kunnen.
Als we een abstract begrip reïficeren, dan doen we dus ‘alsof’ het echt bestaat, zoals de wetenschap gebruik maakt van wetenschappelijke ficties en daar goed mee kan werken.

Dit ‘doen alsof’ is niet iets uitzonderlijks. Ons maatschappelijk verkeer wemelt van de reïficaties, zoals ‘maatschappelijk verkeer’ er zelf een is. En we kennen er inderdaad vaak allerlei menselijke eigenschappen aan toe, gewoon door metaforisch taalgebruik. Zoals onze taal doorspekt (!) is met metaforen. Je krijgt haast geen alinea op papier zonder een of meer metaforen te gebruiken.

Neem een reïficatie als ‘de staat’, een abstract begrip, maar wel eentje waar je tegen kunt procederen. Sterker, de staat wordt in haar verschijning als belastingdienst inhumaan gedrag verweten. De staat wordt dus verweten niet menselijk genoeg te zijn!

Dat ik van een organisatie een ding maak, is op zich niets bijzonders. We doen niet anders. We richten er ons leven mee in en worden er door geleefd. Daarom onderschrijf ik je intentie: regelmatig een stap terug zetten en je realiseren dat we vaak te maken hebben met constructies die door mensen zijn bedacht en gemaakt, is heel verstandig.

Wat je tweede kanttekening betreft, ik ontken de rol van macht in organisaties niet, ik negeer die wel, dat klopt. En je hebt gelijk, macht, in welke gedaante dan ook, doet ertoe. Op elke plek waar mensen samenwerken en waar doelen (individuele of boven-individuele) kunnen conflicteren. En dat kan inderdaad de verkeerde kant op gaan.
Misschien dat het gesprek over ‘de bedoeling’ hier een reinigende werking op kan hebben.
Dat mogen we hopen, tenminste.

Vanuit Rijnlands perspectief zien de vakmensen 'de organisatie' als hun gereedschap, zoals Max Verstappen zijn auto ziet als zijn gereedschap ('ik heb liever een Honda-motor). Die auto heeft geen bedoeling, laat staan een moreel kompas. De verwarring ontstaat als je mensen ziet als het gereedschap van de organisatie, zoals in het Anglo-Amerikaanse discours. Daarom noemen zij Human Beings immers Human Resources. Gaat hier de film The Matrix ook niet over met de rode (de mensen) en blauwe pil (the machines)?