Tegenspraak is een woord met een zeer actuele rol. Niet alleen rond grensoverschrijdend gedrag. Ook in het SCP-rapport over het coronabeleid staat dat het organiseren en toelaten van tegenspraak de kwaliteit van het beleid ten goede was gekomen. En hetzelfde geldt voor de twee grote politieke schandalen van de laatste jaren rond toeslagen en de Groninger bodem.

Naar mijn indruk is de drempel om open te staan voor tegenspraak een algemeen menselijk verschijnsel: de gedachte dat degenen die aan 'mijn' kant staan belangrijker zijn dan anderen. Stimuleren van tegenspraak betekent: luisteren naar meningen van degenen die wat verder van je af staan en niet op je lijken. Het is heel lastig om dit te organiseren en het is tegelijk heel nodig voor de overheid en voor bedrijven om een band met hun doelgroep te behouden.

Interessant, Aart! ik heb destijds je boek met veel; plezier gelezen. Mooi dat je het hebt over schaamte. Zo'n taboe-onderwerp. Inderdaad heeft schaamte meer betrekking op je zijn dan op je gedrag (zoals schuld, waarvoor je kunt boeten en vergeven kunt worden. De prijs voor schaamte is uitstoting) In mijn boek Transklasse. Leven in twee werelden (Mediawerf, 2023) onderzoek ik de schaamte van sociale stijgers. Schaamte kan leiden tot morele keuzes (zoals bij vlees- of vliegschaamte). Maar het is een tricky strategie. Natuurlijk onderdrukken we liever de schaamte, vooral in organisaties. Erg jammer. Want schaamte over de schaamte (Eribon) kan een uitweg bieden. Je beseft dat je je schaamt (voor je reactie, voor je gedrag) en dat die schaamte is ingegeven door normen van anderen. de (afkeurende) blik van anderen. Wanneer je dat beseft zul je niet vervallen in de agressie om de schaamte te vermijden, die je zo mooi beschrijft, noch om 'beschamen' als strategie toe te passen. Schaamte erkennen geeft de mogelijkheid tot compassie: met slachtoffers, met jezelf, met onze eigen kwetsbaarheid en feilbaarheid.