Machtsverhoudingen en zelforganisatie

Cover stories

De vele artikelen die verschijnen over zelfsturing en zelforganisatie hebben een opvallende overeenkomst: het onderwerp macht wordt genegeerd. En dat terwijl de rol van macht doorslaggevend is in het bereiken van duurzame zelfsturing.

Duurzame zelfsturing vraagt om structureel empowerment, ofwel de daadwerkelijke distributie van zeggenschap en verantwoordelijkheid naar het laagste niveau in een organisatie waar een vakkundig besluit genomen kan worden (Sinteur, 2018). In essentie vraagt dat om het delen van macht en dus om het loslaten van formele machtsposities. Veel bedrijfseigenaren en managers zijn huiverig voor dat loslaten. Halfslachtige pogingen daartoe zijn een belangrijke reden voor het mislukken van invoering van zelfsturing. Wat ontbreekt is het vertrouwen dat een organisatie...

Hendrik ten Berge
Ik zou zeggen, als het gaat om distributie van “macht als willekeur” dan kun je het maar beter laten. Maar ook macht in de zin van autoriteit en autonomie kan niet “gedistribueerd” worden. Autoriteit en autonomie zijn, evenals “kennis” niet overdragbaar. “Auto” betekent dat een ieder het zelf moet doen. Ieder mens moet de eigen identiteit zelf opbouwen. “Identiteit” is een proces dat een leven lang duurt. Daarbij maken “anderen” per definitie deel uit van de culturele omgeving die d.m.v. betekenisverlening en zingeving kan worden opgeroepen en aangestuurd. Met name voor het ontwikkelen van zelfsturing en zelforganisatie is ondersteuning in de vorm van sturing vanuit de cultuur nodig. Menselijke zelfkennis en het vermogen tot zelfdefinitie en tot zelforganisatie zijn pas mogelijk indien persoonlijke intuïties en inzichten kunnen worden afgebeeld op de denksystemen in de cultuur. Dat komt omat ieder persoonlijk identiteitsconstructieproces stuurtekens uitzendt die door de culturele omgeving moeten worden herkent en erkent. De ontwikkeling van zelfsturing vraagt nou eenmaal om een omgeving waarop het persoonlijk leerproces zich voor toetsing kan richten. Helaas ontbreekt de benodigde respons daartoe nog grotendeels in de huidige samenleving.
Zo gezien, verwijzen begrippen als “structureel empowerment” mogelijkerwijs naar kwalitatieve veranderingen in de culturele omgeving van professionals waarbij waarden, als resultaat en support, inhoud geven aan nieuwe ontwikkelingsvormen van professionnele identiteit. Maar “zelforganisatie” is mijnsinziens geen mogelijk nieuw te implementeren vorm van organisatie.

Meer over Zelforganisatie en zelfsturende teams